Daha önce Bursa'da faaliyet gösteren Durmazlar, Baykal ve Ermaksan şirketlerinin ABD tarafından yakın takibe alındığı Wikileaks belgelerinde ortaya çıkmıştı.
Todays Zaman'ın konu ile ilgili görüşüne başvurduğu Sanayi ve Ticaret Bakanı Nihat Ergün, yorum yapmaktan kaçındı; ancak şunları söylemekle yetindi: "İran'ın nükleer programı için gerekli yan ürünlerin bu ülkeye satmıyoruz. Türkiye, Birleşmiş Milletler'in ambargo kararının gerekleri bugüne kadar yerine getirdi. İran'a hangi ürünlerin satılamayacağına dair bir liste mevcut. Bu ürünlerin birçoğu nükleer bir programda kullanılabilecek nitelikteki ürünler. Örneğin Alüminyum, çift kullanımlı ürünler, 5 aşamalı CNS tezgâhları vb ürünler. Hangi ürünlerin satılamayacağına dair liste Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın elinde mevcut." dedi.
Bu bilgiler ışığında Wikileaks belgelerinde metal üreticisi Bursa'da faaliyet gösteren Türk firmaları Durmazlar, Baykal ve Ermaksan'ın adının neden geçtiği anlaşıldı. Today'sın ede ettiği bilgilerde, ABD'nin 2007 yılında İran'a satılmasını istemediği ürünlerle ilgili bir listeyi Türkiye'ye gönderdiği açıkça belirtiliyor. Listede yer alan ürünlerin birçoğu füze üretimi ve nükleer programlarda kullanılabilecek ürünler.
'Nükleer ve Nükleer Çift Kullanımlı Eşyaların İhracatı İzne Esas Olacak Belgenin Verilmesine İlişkin Yönetmelik'un, 13 Ağustos 2007 tarihinde 26642 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanmasına rağmen 5 Haziran 2010 tarihinde Türkiye Atom Enerji Kurumu'nun internet sitesine konması ise dikkatlerden kaçmadı. ABD ile yürütülen görüşmelerden sonra 8 Haziran 2010 tarihinde 27605 sayılı Resmi Gazete'de yeni bir genelge yayınlanarak nükleer transfer ve çift kullanım listelerinde yer alacak eşya kalemleri güncellendi.
TÜRK FİRMALARINI ZARARI 1 MİLYAR DOLAR
Listenin resmi gazetede yayınlandığı günlerde Dış Ticaretten Sorumlu eski Devlet Bakanı AK Parti Mersin Milletvekili Kürşad Tüzmen'in yaptığı açıklama ise kimsenin dikkatini çekmedi. Tüzmen, listelerin güncellenmesinden sonra parlamentoda gazetecilere yaptığı açıklamada, İran'a yönelik ambargodan en fazla Türk firmalarının etkilendiğini ileri sürdü.
Türkiye'nin İran'la 2002 yılındaki ticaretinin 1 milyar dolar civarında olduğunu hatırlatan Tüzmen, 2010 yılında bu rakamın 10 milyar dolara çıktığını hatırlatarak, ambargo sebebiyle Türk firmalarının 1 milyar dolarlık bir kaybı olduğunu ifade etti. Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın verileri de eski devlet bakanı Tüzmen'in öngörülerinin doğru çıktığını gösteriyor.
'Nükleer ve Nükleer Çift Kullanımlı Eşyaların İhracatında İzne Esas Olacak Belgenin Verilmesine İlişkin Yönetmelik' kapsamındaki ürünlerin dışında birçok ürünün de İran'a satışının ABD yönetimi tarafından engellendiği belirlendi. Bu ürünlerin başında alüminyum sektöründe faaliyet gösteren firmaların ürettiği ürünler geliyor.
ÜÇ TÜRK FİRMASININ ORTAK ÖZELLİĞİ
Bursa'da faaliyet gösteren üç firmanın ürettiği ürünlerin birçoğunun nükleer programda kullanılabilecek ürünler olması ABD'nin bu firmaları neden yakın takibe aldığını gösteriyor. Ermaksan dünyanın önde gelen saç içleme makineleri üreden bir firma. ABD'nin kritik öneme sahip 3 fabrikadan biri olarak gösterdiği Ermeksan, Boeing şirketine bile makine satıyor.
Baykal firması da abkant pres makine üreten bir kuruluş. 11 Eylül saldırısında yıkılan Dünya Ticaret Merkezi'nin yerine yapılan Özgürlük Kulesi'nin çelik konstrüksiyonu da bu firma tarafından üretildi.
Durmazlar Makine ise havayolu, tersane, elektronik sanayide kullanılacak ürünler üretiyor. Kanada'daki Chalk River Nükleer Tesisleri de bu firma tarafından yapıldı. Chalk River dünyanın bir numaralı izotop üreticisi olarak biliniyor. Firmanın bir başka özelliği ise İran'ın Hürmüz Boğaz'ında iş yapması.
54 FİRMA TAKİBE ALINMIŞ
ABD yönetiminin, İran'ın nükleer programında kullanması muhtemel ürünleri üreten firmalarla ilgili yaptığı çalışmada 54 Türk firmasını yakın takibe aldığı öğrenildi. 54 firmanın 2'sinin Ankara'da, 16'sının İstanbul'da olduğu ifade edildi. Kocaeli, İzmir ve Gaziantep'ten bazı firmaların da listede yer aldığı bildirildi.
ABD'nin yakın takibe aldığı firmaların sadece üçü Wikileaks belgelerinde yer alırken, üç firmanın savunma sanayinde kullanılabilecek ürünler üretecek nitelikte olması dikkat çekti. Ancak bunun dışında demir, çelik, alüminyum, madencilik sahalarında üretim yapan firmaların da takibe alındığı, hangi ülkelere ihracat yaptıklarının belgelenerek ABD Savunma Bakanlığı'na bildirildiği ortaya çıktı.
ABD'nin Birleşmiş Milletlerin belirlediği listenin yanı sıra bir nükleer reaktörde kullanılabilecek yan rünlerin ihracatını da takip ettiği belirlendi. Adının açıklanmasını istemeyen üst düzey bir dış ticaret yetkilisi, ABD'nin yakın takibe aldığı firmalar arasında ısıtıcı ve soğutucu üreten firmaların, çelik saç ve boru, alüminyum alaşımlı ürünler, kompresör, mıknatıs, özel kapama ve kontrol vanaları üreten firmaların de yer aldığını ifade etti.
Madencilik sektöründe ise Alüminyum, Berilyum, Bizmut, Boron, Kalsiyum, Klortriflorür, Lityum, Magnezyum, Titanyum, Tungsten Zirkonyum, üretimi yapan firmaların takip edildiği belirlendi.
