Adli Tip Kurumu Morgunun Kemikten Doku Temizleyen Böcekleri Bilim Için Çalisiyor

BASAK AKBULUT YAZAR - Insan kemigindeki deri ve doku parçalarini yiyerek temizleyen "dermestes maculatus" böcekleri, süpheli ölümlerin otopsileri ve kemiklesmis insan kalintilarinin kimliklendirilmesi gibi birçok alanda hizmet veren Adli Tip Kurumu (ATK) Morg Ihtisas Dairesi'nin en büyük yardimcilarindan biri olarak biliniyor.

Adli Tip Kurumu Baskanliginin toplumca taninan birimlerinin basinda bu daire geliyor. Toprak altinda iskeletlesmeye yüz tutmus halde bulunan cesetlerin kime ait oldugundan, bir kisinin görünen ve bilinenin aksine aslinda nasil öldügü konularini da arastiran birimde, her gün çok sayida otopsi ve kimliklendirme islemi yapiliyor.

Adli vaka olarak gelen cesedin ilk önce ölü muayenesi yapilarak, elde edilen sonuçlara göre gerekirse otopsi islemine geçiliyor. Otopsi odalarinda teknisyenlerle yapilan islemlerde ölümün neye bagli olarak gerçeklestiginin tespiti için her organ dikkatle inceleniyor. Buradan alinan numuneler ilgili laboratuvarlara gönderildikten sonra cenaze yakinlarina teslim ediliyor.

Teslim sirasinda yanlislik olmamasi için Adli Tip Kurumu dis kapisinda bekleyen aileden sinirli sayida kisi sirayla içeri aliniyor. Cenaze, ilgili dairede bulunan güvenlik kameralarinin altinda gösterilerek, onay alindiktan sonra sahibine teslim edilebiliyor. Alacak bir yakini çikmayan cenazeler ise yasal bekleme süresi sonunda defin islemi için Istanbul Büyüksehir Belediyesi ekiplerine teslim ediliyor.

Bir arazide gömülü bulunan çürümüs ve taninmayacak haldeki cesetler veya bir kazi sirasinda ele geçen iskeletler, adli makamlarin karariyla kimliklendirme için daireye gönderiliyor.

Dairede yapilan bir diger çalisma da, "yeniden yüzlendirme" olarak ifade ediliyor. Kemikten kimlik belirlemede diger tüm teknikler sonuçsuz kaldiginda, antropoloji uzmanlari seramik çamuruyla kafatasi üzerinde yumusak doku olusturuyor. Ardindan örnegin alçidan kalibi aliniyor.

Uzmanlar, kaliplara uygun görülen bir sekilde saç, burun ve biyik da ekleyerek, kafatasinin ölmeden önceki son halini ortaya çikarmaya çalisiyor. Bu yöntem sayesinde, elde baska hiçbir veri olmadiginda, kemik kalintisinin bulundugu bölge, yasi, cinsiyeti, boyu ve sonradan olusturulan tahmini dis görünüsüyle kisinin kim oldugu bir kez daha arastirilabiliyor. Bir sanat becerisi de isteyen çalismalardan bazilari ATK'daki özel odada sergileniyor.

Morg Ihtisas Dairesi Baskani Murat Nihat Arslan, Adli Tip Kurumu Kemik ve Dis Inceleme Laboratuvari'ndaki örnek vaka önünde AA muhabirine açiklamalarda bulundu.

Arslan, cenaze teslimi sirasinda karisikliga mahal vermemek için aldiklari önlemleri anlatti.

Cenazeyi görmelerine ragmen, "Bu benim yakinim" diyerek, yanlis cenaze alanlarin da oldugunu ifade eden Arslan, cenaze üzerindeki protokol numaralarindan karsilastirma yaptiklarini, teslim sirasinda bu numaranin kameralara gösterildigini ve hangi cenazenin kime teslim edildigini kayit altina aldiklarini söyledi.

Arslan, otopsi isleminin ölüm adli bir vaka ise yapildigina dikkati çekerek, "Süpheli ölüm meydana geldiginde, ölü muayenesinde cumhuriyet savcisi otopsi karari verdiyse otopsi konusunda cenaze sahibinin söz hakki olmuyor. Cenazenin kime verilecegi ile ilgili mevzuat yok. Bizim tercihimiz 1. dereceden akrabasinin gelmesi. Otopsiden sonra cenazenin ailesi yoksa bir yakinina verilip verilmemesi hususunda cumhuriyet savcisina danisiyoruz." dedi.

- Cesedin anatomik yapisina göre kemik dizimi yapiliyor

Kemik ve dis analizi laboratuvara gelen, üzerinde az miktarda kas, deri ve organ gibi vücut kalintilari bulunan iskeletlesmis cenaze örnekleri üzerinden de degerlendirme yapan Arslan, masada bulunan vakanin bir dogu ilinden incelenmek üzere buraya gönderildigini söyledi.

Kiyafetleri ve iskelet parçalari ayri ayri masalarda, insan anatomisine uygun dizilmis halde bulunan vaka hakkinda bazi bilgiler veren Arslan, kemik ve dis inceleme subesinin, Türkiye'de sadece Morg Ihtisas Dairesi'nin altinda yapilandirildigini kaydetti.

Burada adli tip uzmani, antropoloji uzmani ve asistan doktorlarin görev aldigini aktaran Arslan, sunlari söyledi:

"Buraya, buluntu kemikler veya mezar açma sonrasi kemiklesmis bir ceset gelebiliyor. Otopside bazen kemik incelemesine ihtiyaç duydugumuz durumlar olabiliyor. O kemikler incelenmek üzere buraya gelir. Önümüzdeki buluntu, kemik vakasi. Bize gelen sorular: 'Bu kemikler kaç kisiye ait? Insana mi hayvana mi ait? Vaka kaç yasinda, cinsiyeti ne? Neden ve ne zaman ölmüstür?' Kemikler geldiginde ilk yapilan islem tasniftir. Tipki otopsideki gibi cesedin anatomik yapisina göre kemik dizimi yapilir. Kaç tane ceset oldugu incelenir. Incelememizde kemiklerin yapisina bakariz. Cesedin pelvis kemiginin pubis birlesim noktasindaki açiklik darsa erkek, genisse kadindir. Kafatasi yere kondugunda kulak arkasi çikintilari yere oturuyorsa erkek, havada kaliyorsa kadindir. Burun üstü çikintili mi, düz mü diye bakiyoruz."

- Cesedin ölüm zamani üzerinden çikan böceklerden anlasilabiliyor

Cesedin boyunun, uyluk kemigi uzunlugundan yaklasik olarak ölçülebildigini, çesitli formüllerle cesedin boyunu tespit etmeye çalistiklarini kaydeden Arslan, parçalar dizildikten sonra önlerindeki kemiklerden aslinda kaç kisi olduklarini belirlediklerini ifade etti.

"Mesela 2 tane sol uyluk kemigi varsa 2 kisi vardir" diyen Arslan, sonrasinda kemiklerden örnekleri DNA incelemesine gönderdiklerini belirtti.

Arslan, buradaki çalismalar hakkinda da bilgi vererek, "Zehirlenme var mi, yok mu?' gibi sorular için topraktaki yumusak dokuyu toksikolojik incelemeye gönderiyoruz. Ceset, her zaman kemik halinde gelmiyor, yumusak dokuyla da gelebiliyor. O zaman ön incelemelerimiz var. Kemigin üzerindeki yumusak doku miktarina ya da tazeligine göre yöntemlerimiz degisiyor." diye konustu.

Böcekler, enzimatik ve kimyasal yöntemler kullanarak, kemikleri yumusak dokudan ayirdiklarini dile getiren Arslan, sunlari kaydetti:

"Travma analizini yapabilmemiz ve kemigi ayrintili inceleyebilmemiz için kemigi dokudan ayirmamiz gerekiyor. Çürümenin yeni basladigi cesetlerde, sinek larvalari ve sinegin eriskin hale gelisi sürecini inceleyerek, tahmini ölüm zamanini tespit etmeye çalisiyoruz. Böceklerin cesede gelis siralari farklidir. Cesette hangi böcek varsa, ölümün üzerinden ne kadar zaman geçtigi hakkinda fikir sahibi olunabiliyor. Bu postmortem entomolojinin konusu."

- Doku yiyen böcekler için dogal yasam alani olusturuldu

Dünyada iskelet temizlemede yaygin olan "dermestes maculatus" böcekleri, ATK tarafindan da uzun yillardir kullaniliyor. Üzerinde insan doku kalintisi bulunan kemiklerin, mikroskop altinda incelenebilmesi için bu dokularin kemikten temizlenmesi gerekiyor. Bu noktada, söz konusu böcekler devreye giriyor.

Kurumun ilgili birimindeki laboratuvarinda bulunan yeni dogan bebek kuvözünde muhafaza edilen böceklere, dogal ortamlarina uygun bir yasam alani sunuluyor. Belirli sicaklik derecesiyle uygun nemlendirilmis bir ortamda koloni halinde yasayan minik canlilarda gece ve gündüz algisi yaratmak için planlanan saatlerde isik da veriliyor.

Morg Ihtisas Dairesi Baskani Arslan, bu böceklerin çok hassas canlilar oldugunu, çürümüs yumusak dokularini yediklerini söyledi.

Arslan, böcekleri "kadrolu çalisanlari" olarak gördüklerine dikkati çekerek, "Hem üreyebilmeleri hem de normal yasam döngülerini sürdürebilmeleri için sicakligin ve nemin belirli standartlarda tutulmasi lazim. Bunu yapabilecegimiz en iyi ortam bebek kuvözüydü. Hem isiklandirmanin günlük düzenini kurabilecegimiz hem de nemini ve sicakligini sürekli kontrol edebilecegimiz ortami bu sekilde saglayabildik. Son derece basarili olarak yasam döngülerini devam ettirebiliyoruz. Gece karanlik, gündüz aydinlik düzen saglamaya çalisiyoruz, kirmizi isik kullaniyoruz. Kuvözün içine talas koyduk, evleri için strafor koyduk. Dogada nasil yasiyorlarsa onu saglamaya çalistik." degerlendirmesini yapti.

Travma analizlerinde hassas kemiklerde bulunan yumusak dokulari kendileri ayirdiginda kemigin zarar görebileceginin, bunun adli sonucu olumsuz etkileyebileceginin altini çizen Arslan, söyle devam etti:

"En temizi, kemigi oldugu sekliyle açiga çikarabilecegimiz yöntem bu. Otopsiden, özellikle boyun iskelet yapilarindan alinan küçük kemik parçalarini kuvöze koyuyoruz. 'Elle bogma gibi travmalar var mi?' diye bakmamiz gerekebiliyor. 'Kirik var mi, yok mu?' Bakabilmemiz için kemigi yumusak dokusundan ayirip mikroskop altinda incelememiz gerekiyor. Bazen de hassas nokta kemikleri var, onu da bu yöntemle inceleyebiliyoruz. Böcekler günlük düzenlerine, keyiflerine ve yumusak dokunun miktarina göre kemigi temizliyorlar. Bir haftayi bulmuyor, 1-2 güne temizliyorlar. Adalet için çalisiyorlar. Burasi onlarin yasam alani."

Böcekler tarafindan temizleme islemi bitmek üzere olan boyun omuru kemiklerini gösteren Arslan, böcekler sayesinde, vakada biçakli yaralama olduguna isaret eden bazi emarelere ulasildigini kaydetti.

Böceklerin kemigi yumusak dokudan arindirdiginda, boyun omurunun ön yüzünde biçak yarasinin tespit edildigini anlatan Arslan, "Az sonra bunu mikroskop ortaminda da inceleyecegiz, tanimizi dogrulayacagiz. Bunu elle yapsaydik, 'Acaba kullandigimiz biçak nedeniyle mi oldu?' diye düsünebilirdik." seklinde konustu.