ANALIZ - 'Karabag Klani' Ermenistan Siyasetindeki Nüfuzunu Kaybediyor

ISTANBUL -YILDIZ DEVECI BOZKUS- Geçtigimiz hafta sonu 20 Haziran’da, Sovyetler Birligi’nin dagilmasinin ardindan 1991 yilinda bagimsizligini ilan eden Ermenistan’da simdiye kadar devlet yönetiminde görev almis neredeyse tüm liderlerin aday oldugu bir seçim süreci yasandi. Ermenistan’da erken seçim süreci Nisan ayinda Basbakan Nikol Pasinyan’in istifasiyla baslamisti. Karabag Savasi’nin ardindan ülkede siyasi bir kriz meydana gelmis, Pasinyan bu krizi sonlandirmak için Nisan 2021’de görevinden istifa etmisti. Ülkede Karabag Savasi ve sonrasinda imzalanan 10 Kasim Mutabakatiyla yasanan gerginlikler ve toplumun gidisattan duydugu rahatsizlik Pasinyan’in istifasiyla son bulmustu. Sandiktan çikan sonuç ise Ermenistan’da halkin artik ülkede baris ve huzura olan ihtiyacinin önemli bir göstergesi oldu.

Bilindigi üzere geçtigimiz yil yasanan Karabag Savasi’nda Ermenistan ciddi askerî kayiplar verdi ve bu durum toplumda büyük tepkilere sebep oldu. Savasin ardindan varilan mutabakat ise Ermenistan’da ipleri koparma noktasina getirdi ve ülkede protestolar uzun süre devam etti. Protestolarin ardindan yasanan darbe girisimi ve Pasinyan ile muhalefet arasindaki gerginlik hem içeride hem de disarida günlerce yankilandi ve Cumhurbaskani Serj Sarkisyan’in da kendisini yalniz birakmasiyla Pasinyan, istifa etmek zorunda kaldi. Bu süreçte her ne kadar Pasinyan Batili devletlerden ve Rusya’dan bekledigi destegi görememis olsa da 24 Nisan’da ABD’nin 1915 Olaylariyla ilgili almis oldugu sözde soykirim karari ülkede adeta Karabag hezimetinin ardindan bir zafer olarak kabul edildi.

- Seçime katilan partiler ve kesin olmayan seçim sonuçlari

Ermenistan’da 20 Haziran’da yapilan seçimlerde 26 siyasi parti yaristi ve seçimler basta Bagimsiz Devletler Toplulugu (BDT) Parlamentolar Arasi Asamblesi olmak üzere birçok uluslararasi gözlemci tarafindan yakindan takip edildi. Karabag Klani olarak da bilinen eski Cumhurbaskani Robert Koçaryan ve Serj Sarkisyan’in seçimlerde yeniden aday olmalari nedeniyle oldukça çekismeli bir seçim süreci yasandi. Özellikle Koçaryan’in Karabag konusunda Pasinyan’a yönelik esir askerlerle ilgili gündeme getirdigi hususlar gerginligi tirmandirdi. Pasinyan ise Koçaryan’in bu çikisi karsisinda “Ermeni esir askerler karsiliginda oglumu takas olarak vermeye hazirim” diyerek Koçaryan’a meydan okumustu.

Seçimlere katilim orani daha önceki seçimlerdeki rakamlarla benzer oranda oldu. Ermenistan’da 2,5 milyon seçmenin kayitli oldugu Haziran genel seçimlerine katilim yüzde 49,4 olarak kayitlara geçti. Pasinyan önderligindeki Sivil Sözlesme Partisi oylarin yüzde 53,92’sini aldi ve rakibi Koçaryan’in önderligindeki Ermenistan Ittifaki’na büyük bir fark atti. Merkez Seçim Komisyonu’nun ön açiklamalarina göre, yeni mecliste Sivil Sözlesme Partisi anayasal çogunluga sahip olacagi için hükümet de Pasinyan baskanliginda kurulacak. Pasinyan Twitter hesabindan yaptigi açiklamada 105 koltuktan en az 71’ini aldigini ve hükümeti kuracagini simdiden beyan etti.

Rusya’nin destekledigi Robert Koçaryan ise seçime Ermenistan Ittifaki adi altinda girdi ve oylarin 21,1’ini alarak Pasinyan’in ardindan ikinci sirada yer aldi. Seçim sonuçlarina itiraz eden Koçaryan’in temel argümani, ülkede yasananlarla seçim sonuçlarinin birbiriyle örtüsmedigi ve seçim sürecinde çok sayida usulsüzlük yapildigi yönünde. Bu nedenle Ermenistan Ittifaki resmî sonuçlar ilan edilinceye kadar sonucu kabul etmeyeceklerini açikladi. Koçaryan önderligindeki muhalefetin yenilgiyi kabul etmeyerek kendilerine destek verenleri sokaga dökme ihtimali de bulunuyor. Bu açidan aslinda ülkenin Koçaryan ve Pasinyan yanlilari olarak ikiye bölündügünü söylemek mümkün. Rusya Ermenileri Birligi de Koçaryan’la benzer sekilde seçim sonuçlarina itiraz edenler arasinda yer aldi. Ermenistan Anayasa Mahkemesi eski Baskani Edgar Ghazaryan ise seçimlerle ilgili kullandigi ifadelerle Koçaryan’i adeta destekledi. Ghazaryan Ermenistan’da seçimlerin hiçbir zaman iktidari devretmek için yapilmadigini, aksine iktidari korumak için yapildigini ifade ederek sonucun zaten belli oldugunu ima etti.

Bu gelismeler isiginda seçim sonuçlarinin kisa ve uzun vadede bazi yansimalarinin olacagi öngörülebilir. Öncelikle Rusya’nin destekledigi ve daha önce yolsuzluklarla gündeme gelen Koçaryan’in seçimin ardindan hemen sonuçlara itiraz etmesi ve sonuçlari kabul etmediklerini açiklamasi bu süreçte muhalefetin geri adim atmayacaginin sinyallerini veriyor. Bu nedenle Koçaryan ve Sarkisyan önderliginde Erivan’da seçim sonuçlarina itiraz gösterileri baslayabilir.

Seçimlerde Serj Sarkisyan önderligindeki Onurum Var Ittifaki ise yüzde 5,23 oy aldi. Levon Ter Petrosyan ise Ermeni Ulusal Kongresi Ittifaki ile seçimlere katildi. Seçimde ayrica daha önce istihbarat sefi olarak da görev yapan Arthur Vanetsyan da yer aldi. Seçimde diger partiler Müreffeh Ermenistan yüzde 3,96, Cumhuriyet Partisi yüzde 3,04, Ermeni Ulusal Kongresi yüzde 1,54, Parlak Ermenistan Partisi de 1,22 oraninda oy aldi.

- Seçim sonuçlari nasil yorumlanmali?

Ermenistan’da halk artik savas degil baris ve huzur istedigini sandikta gösterdi. Pasinyan’in yogun olarak oy aldigi yerler arasinda daha çok uzak bölgeler bulunurken Koçaryan ise en fazla oyu merkezden aldi. Bu durum aslinda Pasinyan’in arkasindaki destegin hangi kitlelerden olustugunu göstermesi açisindan önemli. Bu seçim ayrica 10 Kasim Mutabakati açisindan da oldukça mühim. Özellikle bu mutabakati imzalayan bir liderin seçimden galip çikmasi bölgeye baris ve huzurun gelmesi açisindan da önem arz ediyor.

Konuya bölgesel ve küresel ölçekte bakildiginda Rusya’nin destekledigi Koçaryan’in bekledigi gibi bir sonucun çikmamis olmasi aslinda Karabag Klani olarak bilinen ekibin artik eskisi kadar Ermenistan’da etkili olamadigini gösteriyor. Sonuçlar ayni zamanda Ermeni toplumunun artik Ermeni milliyetçiligine müstenit düsünce yapisina sahip bir yönetime sicak bakmadiginin da sinyallerini vermis oldu. Fakat Ermenistan’da Pasinyan’i güçlü bir muhalefetin de bekledigi unutulmamali. Ermenistan’da seçim sonuçlariyla ilgili ilk kutlamanin Kremlin’den gelmis olmasi ise Rusya’nin Ermenistan’la olan iliskilerinde denge ve yakinlik gözettigini bir kez daha gösterdi.

Sonuç olarak seçim sonuçlariyla ilgili muhalefet ve Rusya’daki Ermeni diasporasi tarafindan usulsüzlükler oldugu dile getirilse de ilerleyen günlerde bu konuda uluslararasi gözlemcilerin yayinlayacaklari raporlarin dikkate alinmasinda yarar var. Nitekim Rusya’daki Ermeni diasporasinin Koçaryan’i ciddi anlamda destekledigi ve bu yönüyle Bati’daki Ermeni diaspora yapilarindan farkli bir özellik tasidiginin da hatirlanmasi gerekiyor.

Pasinyan, güçlenerek çiktigi Haziran seçimlerinin ardindan ülkesinin rotasini basta Kolektif Güvenlik Anlasmasi Örgütü (KGAÖ) olmak üzere Avrasya Ekonomik Birligi (AEB) gibi uluslararasi yapilarla olan iliskilere döndürecegi ve iliskileri ilerleteceginin de sinyallerini vermekte. Bu nedenle Ermenistan’da parlamento seçimlerinin ardindan bir sonraki adimin iç siyasi düzenin kurulmasi ve ardindan Altili Platform Önerisinin degerlendirilmesi olacaktir.

- Seçim sonuçlari bölgeye ne getirir?

Seçim hem Güney Kafkasya özelinde hem de bölge genelinde huzur, baris ve istikrar getirme potansiyeli içeriyor. Bu konuda Türkiye daha önce Altili Platform Önerisi ile bu isbirligine hazir oldugunu Bakü’de dile getirdi. Benzer sekilde Azerbaycan da bu konuda gerekli adimlari atmaya hazir oldugunu birçok kez ifade etti. Bu nedenle aslinda bir bakima Ermenistan genel seçimlerinde 10 Kasim Mutabakatini imzalayan bir liderin görevde kalmis olmasi antlasmanin devamliligi açisindan da hayli önemli.

Seçimin bölgeye bir diger etkisi de Ermenistan merkezli. Ermenistan’da halk artik savasin sona ermesi ve hayatin normallesmesini bekliyor. Hem Karabag’da yasananlar hem de Kovid-19 pandemi sürecinin ülkede basarili bir sekilde yönetilememis olmasi zaten ekonomik darbogazda olan ülkeyi olumsuz etkiledi. Bu nedenle Pasinyan önümüzdeki süreçte artik elini daha da güçlendirmis bir lider olarak ülkesini kalkindirmak adina daha hizli adimlar atabilir. Bu adimlar sadece Karabag konusunda degil, artik Türkiye-Ermenistan iliskilerinde de atilabilir. Bu sorunun çözüme kavusmasi hem Ermenistan hem de bölgesel açidan basta Güney Kafkasya olmak üzere bölgesel ve küresel ölçekte pozitif bir iklim yaratacaktir.

Pasinyan’i önümüzdeki günlerde yogun bir gündem bekliyor olacak. Rusya’nin da ilerleyen dönemlerde bölgede olusturulacak baris ve istikrara katki sunma konusunda istekli oldugu bir döneme girilmis durumda. Bu dönemin sinyalleri aslinda Karabag Savasi sirasinda Rusya’nin Ermenistan’a yönelik politikalarinda hissedilmeye baslamisti. Iskender füzeleriyle ilgili fikir ayriliklari gündeme gelmis olsa da Rusya’nin bölgede artik istikrardan yana bir tavir içine girdigi görülüyor. Bu noktada hem Rusya hem de Türkiye’nin bölgeye yönelik adimlari göz önünde bulunduruldugunda, her iki ülkenin de Ermenistan’in barisçil bir politika izleyerek bölgeye entegre olmasina sicak baktigi ifade edilebilir.

Seçim öncesi Pasinyan’in sikça “Türk yanlisi” olarak suçlanmasi ve Ermenistan’da darbe girisimi sirasinda Türkiye’nin yaptigi ilimli açiklamalar da göz önünde bulunduruldugunda iki ülke arasinda iliskilerin normallesmesi için uygun bir zeminin olusmaya basladigi da söylenebilir. Bu noktada Pasinyan’in hem kendi halkinin kaderi açisindan hem de bölgesel baris ve istikrar için bir an önce dis politikada önemli adimlar atmasi bekleniyor. Pasinyan Karabag konusunda bir hezimet yasamis olsa da Haziran seçimleriyle birlikte ülkede Karabag hususunda halka vaatlerde bulunarak oy devsirme sürecini de sonlandirmis oldu.

[Prof. Dr. Yildiz Deveci Bozkus Ankara Üniversitesi ögretim üyesidir]