ANALİZ - Sudan'da Darbe Sonrasında Yaşananlar Ve Yeni Aktörler

HARTUM -ÖMER ERDEM- Sudan’da muhalefetin, ordunun başkentteki ana karargahı önünde organize gösterilerinin önlenemez hal aldığı ve askere durumu düzeltme çağrıları yapılan bir dönemde, ordunun müdahalesiyle 11 Nisan’da 30 yıllık Ömer el-Beşir iktidarı sona erdi ancak yönetimin sivillere teslimi, eski rejimin tüm sembol isimleri ve kurumlarının tasfiyesi talebiyle gösteriler sürüyor.

Beşir’in “tahtından indirilmesinin” ardından ipleri ele geçiren askeri geçiş konseyi, darbe yapmadıklarını, halk istediği için duruma müdahale ettiklerini belirtti. Konseyin Başkanı ve Savunma Bakanı Avad bin Avf, 11 Nisan’da ordunun yönetime el koyduğunu, iki yıllık geçiş döneminin başladığını ve Ömer el-Beşir’in tutuklandığını duyurdu.

Muhalifler başlangıçta duruma sevinse de kısa süre sonra devrim sonrası komutayı devralan isimlerin eski rejime yakın olması sebebiyle itirazlar yükselmeye başladı. “Teskut Bes” (Düşsün Yeter) sloganları, Bin Avf liderliğindeki Askeri Konsey’in yönetimi üstlenmesinden sonra “ikincisi de düşsün”e dönüştü.

Muhalefetin ve sokağın yoğun tepkilerinin ardından Bin Avf, Sudan’da Askeri Geçiş Konseyi başkanı sıfatıyla yemin etmesinin üzerinden 24 saat geçmeden görevini bıraktığını ve yerine Abdulfettah el-Burhan’ı seçtiğini açıkladı. Bin Avf, daha sonra konsey tarafından emekliye sevk edildi. Askeri Konsey Başkan Yardımcısı ve Genelkurmay Başkanı Kemal Abdulmaruf, İstihbarat Başkanı Salah Kuş da benzer şekilde görevlerinden alındı. Devrik Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir ise başkentteki Kuber Hapishanesi’ne nakledildi ve tüm mal varlığına el konuldu. Sudan Başsavcılığı, Beşir’e kara para aklama, şüpheli mali işlemler ve terörizmin finansmanı gibi suçlamalar yöneltti.

Ordu bünyesindeki Hızlı Destek Güçleri Komutanı Orgeneral Muhammed Hamdan Daklu, Sudan Askeri Geçiş Konseyi başkan yardımcılığına getirildi. Ordu içerisinde çok ciddi ağırlığa sahip Daklu’ya bağlı ağır silahlı birlikler, gösterilerin odağındaki ordu karargahı önü, köprüler, ana yollar ve kritik noktalarda konuşlandı.

Yeni komuta kademesi, göstericilerin tüm taleplerinin karşılanacağını açıklasa da gerek gösterilerin odağındaki ordu karargâhı önünü boşaltma girişimleri gerekse yönetimin sivil idareye devrindeki belirsizlik ve yeni yönetimde askerin ağırlığının dayatılması, okları bu kez Abdulfettah el-Burhan’a yöneltti. Eylemciler, attıkları sloganlarda, talepleri karşılanmazsa Burhan’a “sırada sen varsın” ikazında bulundu. Bazı gözlemcilerse askeri yönetimin başarısızlığının yeni darbe girişimlerine davetiye çıkarabileceği öngörüsünde bulunuyor.

Askeri geçiş konseyi, muhalefetle müzakerelerde ordunun ağırlıkta olduğu iki yıllık bir geçiş yönetimi kurulması, hayatın normale dönmesi için tüm ana yollar ve köprülerin açılmasını istiyor. Ordu, güvenlik ihlali ve kaosa asla izin verilmeyeceğini açıkladı.

Göstericiler, yeni dönemde Beşir rejiminden ve ona yakın isimleri kesinlikle görmek istemiyor. Bu sebeple darbeden bu yana çok sayıda üst düzey askeri, siyasi ve sivil isim askeri konseyce görevden alındı. ÖDBG’nin içinde eski iktidar partisi, ulusal uzlaşı hükümeti üyeleri, Müslüman Kardeşler Teşkilatı ile tarikat ve cemaatlerden isimler bulunmuyor. Bu sebeple geçiş sürecindeki yönetimde yer alacak isimler konusunda nasıl uzlaşılacağı ve halkın önemli bir kesimini oluşturan bu grupların dışlandığı bir sistemin kabul görüp görmeyeceği tartışılıyor. Bir aya yaklaşan gösterilerde İslami grupların, Sufilerin, Beşir taraftarları ve müttefiklerinin de sessiz kaldığını belirtmek gerekiyor.

Devrim sonrası eski başbakanlardan Sadık el-Mehdinin lideri olduğu muhalif Milli Ümmet Partisi dışında diğer partilerden sürece kayda değer bir katkı sunulmadı.

- Devrimin öne çıkan muhalif aktörleri: ÖDBG ve SPA

Sudan’da devrik lider Ömer el-Beşir’e karşı başlatılan halk hareketinde siyasi grupların ve STK’ların yetersiz kaldığı bir ortamda göstericilerin taleplerini duyuran ve kitleleri meydanlara toplayarak, gösterilere öncülük eden Sudan Meslek Odaları (SPA), rejimin devrilmesinde önemli bir aktör olarak öne çıktı.

Devrimin yeni aktörleri, Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki askeri geçiş konseyi ve muhalefet ve devrimcilerin sözcüsü çatı oluşum Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) ile onun en aktif bileşeni Sudan Meslek Odaları oldu.

Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri; Sudan Meslek Odaları, Nida Sudan İttifakı, Ulusal Birlik Güçleri ve Muhalif Toplanma Koalisyonu ile bazı siyasi partilerden oluşuyor. Oluşum, sloganını “Özgürlük, barış ve adalet, devrim halkın tercihi” olarak belirledi.

ÖDBG, askeri darbeden bu yana devrimcilerin ve muhalefetin temsilcisi olarak sivil yönetime geçiş için ordunun komuta kademesiyle müzakereler yürütüyor. Halk tabanından aldığı ciddi destek ve yönlendirme gücü onu askeri yönetim karşısında şimdilik tek muhatap konumuna getirdi.

- Taraflar temsil oranında anlaşmazlık yaşıyor

Darbeden sonra yönetimi ele alan askeri geçiş konseyi, ÖDBG’yi devrimcilerin temsilcisi olarak tanıdıklarını, müzakerelere açık olduklarını belirtse de muhaliflerle asker arasında üç toplantıya rağmen geçiş sürecindeki yönetim şekli, temsil oranı ve isimler konusunda uzlaşı sağlanamadı.

Sudan Askeri Geçiş Konseyi, 29 Nisan’da, ÖDBG ile başkanlık konseyini oluşturacak sivil ve askerlerin temsil oranlarında anlaşamadıklarını açıkladı. ÖDBG, geçiş sürecinde sivillerin ağırlıkta olduğu bir başkanlık konseyi, yasama meclisi ve bakanlar kurulu talep ediyor.

Askeri Geçiş Konseyi Sözcüsü Şemseddin Kebbaşi İbrahim, düzenlediği basın toplantısında, geçiş sürecini yönetecek başkanlık konseyinin yedisi asker, üçü sivil 10 üyeden oluşmasını önerdiklerini, Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri’nin ise sekizi sivil, yedisi asker 15 üyeden oluşmasını teklif ettiğini söyledi.

- Askeri yönetime destek açıklamaları ve halkın dış müdahale tepkisi

Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Mısır ve Bahreyn, askeri yönetime destek açıklaması yaptı.

Burhan’ın görevi devralmasının hemen akabinde Riyad ve Abu Dabi yönetimleri, Askeri Geçiş Konseyi’ne desteğini açıklamıştı. Burhan’ın yemin etmesinden sonra Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz Sudan’a insani yardımda bulunmuş, aynı gün BAE Devlet Başkanı Halife bin Zayid Al Nahyan da Sudan halkına yardım konusunu görüşmek üzere Askeri Geçiş Konseyi’yle iletişime geçmişti.

Sudan’da protestocular, Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’dan gelen destek açıklamalarına tepki gösterdi. Sudan’ın başkenti Hartum’daki Mısır Büyükelçiliği önünde toplanan yüzlerce gösterici, ülkenin iç işlerine karıştığı gerekçesiyle Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi’yi protesto etti.

-Uzlaşı için kurulan ara buluculuk komitesi iki geçiş yönetimi başkanlığına da askeri önerdi

Sudan’da muhalefetin çatı oluşumu Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri ile Sudan Askeri Geçiş Konseyi’nin geçiş süreci için yönetimdeki temsil oranları konusunda yaşadığı anlaşmazlık üzerine iki yapı arasında uzlaşıyı sağlayacak bir ara buluculuk komitesi oluşturuldu. Komite, ülkeyi geçiş sürecinde yönetecek Başkanlık Konseyi ve diğer kurumlardan ilgili taraflarla görüşmelere başladı.

Ara buluculuk komitesi, taraflara, Sudan’ı geçiş sürecinde yönetecek Başkanlık Konseyinin yedisi sivil üçü asker 10 üyeden oluşması teklifini iletti. Buna göre, Başkanlık Konseyi’nin liderliğini Askeri Geçiş Konseyi başkanı üstlenecek. Konseyin biri asker biri de sivil iki başkan yardımcısı olacak.

Ara buluculuk komitesi ayrıca yedisi asker üçü sivillerden oluşan Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi kurulmasını önerdi. Sivil isimlerin başbakan, maliye ve dışişleri bakanı olması teklif edildi. Konseyin başkanlığını askeri geçiş konseyi başkanı yürütecek.

Yerel basında çıkan haberlere göre, yeni oluşturulan ara buluculuk komitesi, medyadan Mahcub Muhammed Salih, iş insanı Usame Davud ve aktivist Nasreddin Şulkami gibi isimlerden oluşuyor. Komite, Konsey Başkanı Abdulfettah el-Burhan ile bir araya gelerek söz konusu teklifleri iletti.

Askeri geçiş konseyi ve muhaliflerden, uzlaşı komitesinin tekliflerine dair henüz açıklama yapılmadı.

ÖDBG, geçiş sürecindeki yönetimle ilgili görüşlerini içeren kapsamlı anayasal belgeyi dün askeri yönetime teslim etti. Askeri Geçiş Konseyi’nden yapılan yazılı açıklamada, konseyin ÖDBG ile müzakereler ve diyaloğu sürdürmek istediği, belgenin incelenip dönüş yapılacağı vurgulanarak, “Belge, diyaloğu ilerletmek için bir adım.” ifadesine yer verildi.

Buna göre, Başkanlık Konseyi, devletin başı ve egemenliğin sembolü olacak. Silahlı kuvvetler komutanının da yer alacağı konseyin yargı üyelerini, büyükelçileri ve valileri atama yetkisi olacak. Yürütme yetkisine sahip bakanlar kurulunda bir başbakan, bir başbakan yardımcısı ve 17 bakan yer alacak.

Yasama Meclisi, kadın temsili yüzde 40’ın altında olmayacak şekilde, Özgürlük ve Değişim Bildirgesine imza atan güçler tarafından belirlenecek 120 ila 150 üyeden oluşacak.

Hava, Kara ve Deniz Kuvvetleri Komutanlıkları, Genelkurmay Başkanlığı ve devrik lider Ömer el-Beşir’in resmi konutunun yer aldığı kompleks önündeki gösteriler yaklaşık bir aydır sürüyor.

Muhalefetin çatı oluşumu ÖDBG ile gösterilerin organizatörü SPA, yönetimin sivillere devri, eski rejimin sembol isimleri ve istihbarat teşkilatı başta olmak üzere tüm kurumların tasfiyesi gibi talepler karşılanana dek ülke genelindeki gösterileri sürdüreceklerini belirtiyor.

Askeri Geçiş Konseyi, güç kullanarak göstericileri dağıtmayacağını açıkladı, ancak hayatın normale dönmesi için tüm ana yollar ve köprülerin açılmasını istiyor. Ordu, güvenlik ihlali ve kaosa asla izin verilmeyeceğini de açıkladı. Bazı uzmanlarca bu, ordunun muhtemel müdahaleye zemin hazırladığı şeklinde yorumlanıyor.

Sudan’da 19 Aralık’ta ekonomik kriz sebebiyle başlayan gösterilerin, hızla başkent Hartum ve ülke genelinde rejim karşıtlığına dönüşmesinin ardından ordunun 11 Nisan’da yönetime el koyduğunu açıklamasıyla 30 yıllık Ömer el-Beşir dönemi sona ermişti. Ülkedeki hayat pahalılığı, nakit ve yakıt sıkıntısı halen sürüyor.