Irak'ın batısında ilk defa Ocak 2014'te boy gösteren DEAŞ, daha sonra 10 Haziran 2014'te ülkesinin ikinci büyük kenti Musul'u ele geçirdi. Örgüt, Musul'dan sonra Salahaddin ve Enbar vilayetlerinin tamamıyla Kerkük ve Diyala'nın bir kısmında da kontrolü sağladı.
Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, Irak'ta 2014-2017 yıllarında DEAŞ mensuplarıyla girilen çatışma ve şiddet olayları nedeniyle 30 bin sivil hayatını kaybetti, 55 bini ise yaralandı.
Çatışmalar nedeniyle milyonlarca insan da evlerini, yaşadıkları şehirleri terk etti.
Cenevre merkezli İç Göçmen Gözlem Merkezi'nin raporuna göre Irak'ta halen 2 milyon 648 bin kişi iç göçmen statüsünde. Çatışmalar sonucu kentlerin büyük oranda yıkıldığı Irak'ta halen yüz binlerce sivil, çadır kamplarda yaşam mücadelesi vermeye devam ediyor.
Baas rejiminden DEAŞ'a toplu mezarlar
Irak'ın terör örgütü DEAŞ'tan büyük oranda temizlenmesinin üzerinden yaklaşık bir yıl geçti. Örgütün bir dönem tamamen veya kısmen elinde tuttuğu vilayetlerde görgü tanıkları ve kurban yakınlarının ihbarları üzerine kazı çalışmaları yapılıp toplu mezarlar ortaya çıkarılıyor.
Aslında Irak'ta toplu mezar vakası yeni bir durum değil. Baas rejimi tarafından 1980'li yıllarda çoğunlukta Kürtlerden oluşan birçok sivil infaz edildikten sonra güneydeki sınır bölgelerinde toplu şekilde gömülmüştü.
ABD'nin 2003 yılında Irak'ı işgal etmesinden sonra infaz edilenlerin cesetlerinin nerede olduğunun bulunması için Irak merkezi hükümeti bünyesinde Şehitler Kurumu kuruldu. Kuruma bağlı Toplu Mezar Müdürlüğü'ne cesetlerin teşhisi ve sahiplerine teslim edilmesi görevi verildi.
Henüz Baas rejimine ait toplu mezarlar tam olarak ortaya çıkarılmamışken Iraklılar DEAŞ'ın felaketiyle karşı karşıya kaldı. Söz konusu kurum bu sefer DEAŞ'ın neden olduğu toplu mezarları bulmaya odaklandı.
BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından salı günü yayımlanan raporda, DEAŞ'ın elinde tuttuğu vilayetlerde 202 toplu mezar bulunduğu ifade edildi. Bununla birlikte Toplu Mezar Müdürlüğü'nün BM'ye bildirdiği verilere göre bu sayının aslında her gün arttığı ve DEAŞ'ın bir dönem kontrol ettiği bölgelerde bin 283 kazı çalışmasının sürdüğü belirtildi.
En çok toplu mezar Musul'da
BM'nin raporuna göre en çok toplu mezar, DEAŞ'ın en uzun süre elinde tuttuğu Musul vilayetinde ortaya çıkarıldı.
Rapora göre Musul'da tahminen 4 bin ila 10 bin cesedin yer aldığı toplam 95 toplu mezar bulundu. Toplu infazların genellikle Musul kent merkezine yakın bölgelerle Türkmen ve Ezidilerin çoğunlukta yaşadığı Telafer ile Sincar ilçelerinde gerçekleştiği düşünülüyor.
Irak'taki en büyük toplu mezar Musul'un güneyinde Hasfa diye adlandırılan çok eski bir su kuyusunda tespit edildi. Kuyuda 4 bin cesedin olduğu tahmin ediliyor.
Kuyunun biraz ötesinde yer alan Hammam el-Alil kasabasındaki iki toplu mezardan da güvenlik güçlerine ait 450-550 ceset çıkarıldı.
Musul'u DEAŞ'tan kurtarma operasyonu sırasında, 25 Ağustos 2017'de kent merkezinin batısında yer alan Badoş Hapishanesi yerleşkesinde ise 800 tutuklunun gömüldüğü iki toplu mezar tespit edildi.
Yabancı uyruklarının bulunduğu tek toplu mezar da yine Musul'da. DEAŞ'ın bölgeyi ele geçirmesinden önce Musul'a işçi olarak gelen 39 Hindistan vatandaşı, 18 Haziran 2014'te örgüt tarafından alıkonulmuştu. Musul'un batısındaki bir toplu mezardan çıkarılan cesetlerin 39 Hintliye ait olduğu tespit edildi.
Kerkük'te 37 toplu mezar
Irak'ta Kerkük vilayetinin batısında yer alan Havice ilçesi de 3 yıldan uzun süre DEAŞ'ın elinde kaldı.
Sünni Arapların çoğunlukta yaşadığı Havice ilçesi ve ona bağlı 4 kasabada 37 toplu mezar ortaya çıkarıldı. Bunların çoğu Havice ilçesinin Bakar bölgesinde bulundu.
Saddam'ın sarayında 31 toplu mezar çıktı
Terör örgütü DEAŞ, Musul'u ele geçirdikten iki gün sonra Sünni Arapların çoğunlukta yaşadığı Salahaddin vilayetinde de kontrolü sağlamıştı.
DEAŞ, Irak'ın devrik lideri Saddam Hüseyin'in doğum yeri olan vilayet merkezi Tikrit'te yer alan Spyker Askeri Üssü'nü basıp çoğunluğu öğrenci olan birçok askeri öldürmüştü.
BM'nin raporuna göre, DEAŞ tarafından öldürülen yaklaşık bin 700 askeri öğrenci ve ordu mensubu, Tikrit'teki Saddam Sarayı'nın yerleşkesine gömüldü. Sarayda yapılan kazı çalışmaları sonucunda 2015-2017 yıllarında söz konusu askerlerin cesetlerinin bulunduğu toplam 15 toplu mezar çıkarıldı.
Aynı yerleşke içinde 21 Mart 2018'de de 16 toplu mezar bulundu. Kentin kuzeyindeki köylerde ise 5 toplu mezar daha ortaya çıkarıldı.
Iraklı yetkililer, Salahaddin vilayetinde DEAŞ tarafından öldürülüp henüz cesedine ulaşılmayan birçok kişinin olduğunu dile getiriyor.
Enbarlı aşiret mensuplarına toplu infaz
Irak'ın batısında yer alan Enbar da DEAŞ'ın kontrolüne geçen vilayetler arasındaydı. Suriye sınırına yakın olması sebebiyle vilayetin tamamının DEAŞ'tan geri alınması 3 yıldan uzun sürdü.
BM'nin raporuna göre Enbar'da 678 cesedin yer aldığı 24 toplu mezar bulundu. Bölgede Ekim 2014'te ortaya çıkarılan bir toplu mezarda DEAŞ ile iş birliğini reddeden Elbu Nemr aşireti mensuplarına ait 200 cesedin yer aldığı tespit edildi.
Irak'ın doğusunda yer alıp yine çoğunlukta Sünni Arapların ikamet ettiği Diyala vilayetinde 4, orta kesimde yer alan Babil'de 5, Bağdat vilayetinde ise 1 toplu mezar ortaya çıkarıldı.
