Depremin Türkiye Ekonomisine Yükü 2 Trilyon Lira

Cumhurbaskanligi Strateji ve Bütçe Baskanligi, "2023 Kahramanmaras ve Hatay Depremleri Raporu"nu yayimladi. 140 sayfalik raporda, deprem bölgesinin görünümü, acil müdahale sürecinde alinan tedbirler, hasar ve maliyetler, makroekonomik ve sosyal etki, depremin toplam maliyeti ve afetlere direnç için risk azaltim önerileri gibi bölümler yer aldi. Raporun Makroekonomik Etki bölümüne göre, depremin kisa vadeli etkilerinin degerlendirilmesinde hasila, dis ticaret, enflasyon, istihdam ve kamu maliyesi üzerinde bariz olumsuz etkilerin yasanmasi bekleniyor. Is sürekliliginin kesintiye ugramasi, isgücü ve sermaye kaybinin üretim kayiplarina yol açmasi, arz zincirinin aksamasi ile perakende ve toptan ticaretin sekteye ugramasiyla toplam talebin gerilemesi kanali üzerinden felaketin kisa vadeli etkileri söz konusu olacak.

Depremin 2023 yili büyümesi üzerinde negatif yüzde 1 ila 1,4 puan arasinda etkisi olacak

Depremin potansiyel çikti üzerindeki etkilerini degerlendirmek üzere üretim fonksiyonu yaklasimiyla SBBMAKRO modeli üzerinden çesitli senaryo analizleri gerçeklestirildi.

Bu çerçevede depremin 2023 yili büyümesi üzerinde negatif yüzde 1,0 ile 1,4 puan arasinda etkisi olabilecegi tahmin ediliyor.

Söz konusu SBBMAKRO modeli, üretim faktörlerinden kapasite kullanim oraniyla düzeltilmis sermaye stoku ve istihdam degiskenleriyle çalisiyor. Birinci senaryoya göre sermaye stokunda ortalama yüzde 1,3 erime, kapasite kullanim oraninda yaklasik 1 puanlik düsüs ve istihdamda yaklasik yüzde 0,9 oraninda azalma varsayimiyla 2023 yili büyümesinin baz senaryodan yaklasik 1,4 puan asagida gerçeklesebilecegi tahmin ediliyor. Ikinci senaryoya göre ise, birinci senaryodaki kaybin bir miktar yatirim artisiyla telafi edilecegi varsayimi aile 2023 yili büyüme oraninin baz senaryoya göre yaklasik 1,0 puan asagida gerçeklesebilecegi tahmin ediliyor.

Deprem 2023 yili cari islemler dengesinde yaklasik 5 milyar dolarlik bir bozulmaya yol açacak

Deprem bölgelerindeki tarihi eserlerin hasar görmesi, konaklama tesislerinin hizla devreye alinamamasi, altyapidaki sikintilari çözmenin zaman almasi ve yurtiçi ve yurtdisi turistlerin bölgeye seyahat açisindan duyabilecegi kaygilar nedeniyle ülke genelinde turizm faaliyetlerinde gelir kaybi ihtimali bulunuyor. Söz konusu faktörler topluca degerlendirildiginde depremin 2023 yili cari islemler dengesinde yaklasik 5 milyar dolarlik bir bozulmaya yol açabilecegi tahmin ediliyor.

Maliyetlerin milli gelire orani yüzde 2,6’ya kadar yükselecek

Ayrica yil boyunca beklenen harcamalar ve gelir kayiplari dikkate alindiginda söz konusu maliyetlerin milli gelire oraninin yüzde 2,6’ya kadar yükselmesi öngörülüyor.

Depremin toplam maliyeti

Raporun Depremin Toplam Maliyeti bölümünde, Subat 2023 depremlerinin fiziksel varliklarda olusturdugu tahribatin nakdi karsiligi, söz konusu sermaye stokundaki düsüs neticesinde yapilan acil harcamalarin büyüklügü ortaya konuluyor. Söz konusu bölümde, alt yapida olusan hasarlar da hesaplamalar içeriginde yer aliyor. Hasarin boyutu kamu ve özel kesim seklinde ayrildi. Ayrica bölümde tamamen kullanilamaz hale gelen binalarin enkaz kaldirma islemlerine yapilan harcamalar da yer aliyor.

Ilk etapta yapilan harcamalar 128 milyar lira (6,8 milyar dolar) olarak kayda geçti

Raporun söz konusu bölümüne göre, depremlerin meydana gelmesiyle ilk etapta yapilan harcamalar öncelikle arama kurtarma faaliyetlerinin yürütülmesine ve acil alt yapi hasarlarinin giderilmesine yönelik oldu. Buna paralel olarak geçici barinma ihtiyacina yönelik harcama kalemleri karsilandi. Bu süreçte iase (yedirip içirme) gibi acil insani ihtiyaçlar da karsilandi. Söz konusu harcamalar yaklasik 6,8 milyar dolara tekabül eden 128 milyar lira olarak kayda geçti.

Kamu kesiminin toplam hasari 240,2 milyar lira (12,7 milyar dolar) olarak tahmin ediliyor

Kamu kurum ve kuruluslarindan derlenen verilere göre kamu kesiminin toplam hasari 12,7 milyar dolara denk gelen 240,2 milyar lira olarak tahmin ediliyor. Bu hasarin önemli bir kismi kamu hizmet binalari ile bu tesislerde bulunan ekipmanlardan olusuyor. Söz konusu hasara altyapi varliklari da dahil ediliyor. Özel kesime ait temel altyapi ve dagitim tesislerine yönelik hasarlarin boyutu ise 19,3 milyar lira (1 milyar dolar) olarak tespit edildi. Bununla birlikte söz konusu tutarin çok önemli bir kismi firmalarin elektrik dagitim tesisleri ve fiber/bakir sebekelerindeki hasardan olusuyor.

Konut hariç özel kesim hasari 222,4 milyar lira (11,8 milyar) dolar oldu. Depremin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükün içerisinde en önemli bilesenini 1 trilyon 73 milyar liraya tekabül eden 56,9 milyar dolarlik maliyeti ve yüzde 54,9 oraniyla konut hasari olusturuyor. Ikinci agirlikli hasar kalemi ise kamu altyapisi ve hizmet binalarindaki yikimdan olusturuyor. Konut hariç özel kesim hasari, 222,4 milyar liraya tekabül eden 11,8 milyar dolar diger bir agirlikli hasar kalemi olarak tahmin edildi. Bu kalemin içerisinde imalat sanayii, enerji, haberlesme, turizm, saglik ve egitim sektörleri ile küçük esnaf hasari ve ibadethaneler yer aliyor.

Depremin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükü 2 trilyon lira

Sigortacilik sektörü kayiplari ve esnafin gelir kayiplari ile makroekonomik etkiler dikkate alindiginda depremin yol açtigi felaketin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklasik 1 trilyon 995 milyar liraya denk gelen 103,6 milyar dolar düzeyinde oldugu tahmin ediliyor. Bu büyüklügün 2023 yili milli gelirin yaklasik yüzde 9’una ulasabilecegi öngörülüyor.

Raporda, hesaplamalarin nasil bir yöntemle hesaplandigi da yer aldi. Buna göre bina hasarsiz ise bina hasari 0 lira olarak alindi. Bina hasari, az hasarli olarak belirtilmis ise; bina alani çarpi firmanin ölçegine göre birim metrekare fiyati çarpi 0,25 hesaplamasi maliyet tahmini için kullanildi. Bina hasari, orta hasarli olarak belirtilmisse bina alani çarpan firmanin ölçegine göre birim metrekare fiyati çarpan 0,50 hesaplamasi maliyet tahmini için kullanildi. Bina hasari, agir hasarli veya yikilmis olarak belirtilmisse bina alani çarpi firmanin ölçegine göre birim metrekare fiyati çarpi 1 hesaplamasi maliyet tahmini için kullanildi.

Belediye hizmetleri ve enkaz kaldirma maliyet hesaplamasi bölümünde, enkaz kaldirma toplam maliyetinin enkazin kaldirilarak bertaraf tesisine götürülmesi maliyeti, enkazin bertaraf tesisinde depolanmasi maliyeti, diger taraftan bagimsiz bir birim için enkazin kaldirilarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyetinin 37 bin 500 liraya denk geldigi hesaplandi. 37 bin 500 liranin hesabi ise su sekilde yapildi:

"Bagimsiz bir birim için geri dönüsümsüz maliyet, 5 katli 2 daire oturumlu 10 konuta sahip 120’ser metrekareden bin 200 metrekare insaat alanina sahip bir yapi için hesaplama yapildi. Ekskavatör (kepçe) is makineleri ile yikim yapilacak olup, bir bina için enkaz kaldirma isleminin tahmini 1 ay sürecegi düsünülüyor. Söz konusu 5 katli binanin 600 metreküp enkaz üretecegi ve bunun bin 500 ton enkaz olusturacagi düsünülüyor. Bu durumda bin liradan 4 isçinin SGK ve iasesi dahil 20 gün boyunca 80 bin lira maliyeti olacagi hesaplandi. 7 bin 500 liradan yakit ve operatör dahil 2 makinenin 15 gün boyunca 225 lira maliyeti olacagi kaydedildi. 30 kamyon enkazin git-gel basina bin 500 liradan toplam 45 bin liraya mal olacagi, diger giderlerin ise toplam 25 bin liraya mal edilecegi hesaplandi. Bir bina için geri dönüsümsüz toplam maliyet 375 bin lira oldu, bir konut için geri dönüsümsüz toplam maliyetin ise 375 bin lira oldugu hesaplandi."

5 katli bir bina için enkazin kaldirilarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyeti 275 bin lira

5 katli bina için 15 ton demir hurdasi geri dönüstürülebilir olup, tonu 5 bin liradan 15 ton demirin 75 bin lira, diger malzemeler 25 lira olmak üzere toplamda 100 bin lira hurdadan gelir elde edilecegi düsünüldü. Bu durumda geri dönüsüm geliri hizmetli firmaya verilir ise 5 katli bir bina için enkazin kaldirilarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyetinin 275 bin lira olarak hesaplandigi kayda geçti.