GRAFİKLİ- Demokrasiye İlk Darbe Açıklaması 27 Mayıs

Cumhuriyet tarihinin ilk darbesinin üzerinden 57 yıl geçti. Demokrasiye yapılan bu ilk darbe, iktidar partisi Demokrat Parti'nin (DP) 'Türkiye'yi baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü' gerekçesiyle 27 Mayıs 1960 sabahı bir grup subayın yönetime el koymasıyla yaşandı. 37 subaydan oluşan Milli Birlik Komitesi tarafından yapılan darbe ile anayasa ve TBMM feshedildi, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes başta olmak üzere birçok Demokrat Partili tutuklandı.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk darbesi, 27 Mayıs 1960'da gerçekleşti. Bu süreç, Türkiye için demokrasinin askıya alındığı bir dönem oldu.

Çok partili hayata geçilmesinin ardından 'Yeter söz milletin' sloganıyla 1950'de iktidara gelen DP, iktidarını 10 yıl sürdürdü. DP iktidarının son dönemlerinde ise ülkede yaşanan gerilim, zaman zaman şiddetle kendisini gösterdi.

Bu dönemde CHP'nin Genel Başkanı İsmet İnönü, bazı yurt gezilerinde saldırıya uğrarken, üniversite öğrencileri, hükümet aleyhine gösterilere başladı. İstanbul Beyazıt Meydanı'nda üniversite öğrencilerinin eylemi sırasında Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz, polis kurşunuyla hayatını kaybetti.

Ülkede yaşananlar nedeniyle İstanbul ve Ankara'da sıkıyönetim ilan edildi. Ankara'da, 5 Mayıs 1960'da bir öğrenci grubu, ''555K'' yani '5'inci ayın 5'inde saat 5'te Kızılay'da' koduyla gösteri düzenledi. 21 Mayıs'ta da Harp Okulu öğrencileri sokağa çıktı ve Zafer Anıtı'na kadar ''sessiz yürüyüş' yaptı.

- Türkeş bildiriyi okudu

'Olaylardan rahatsızlık duyan' Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki bir grup general ve subayın oluşturduğu 37 kişilik Milli Birlik Komitesi, 'DP'nin ülkeyi gitgide bir baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü' gerekçesini ileri sürerek, 27 Mayıs sabahı yönetime el koydu.

Emir komuta zinciri dışında yapılan darbenin ardından Kurmay Albay Alparslan Türkeş tarafından Ankara Radyosu'ndan okunan bildiriyle ''ihtilal'' duyuruldu.

Bildiride, şöyle denildi:

'Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri memleketin idaresini ele almıştır. Bu harekata Silahlı Kuvvetlerimiz; partileri içine düştükleri uzlaşmaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsız bir idarenin nezaret ve hakemliği altında en kısa zamanda adil ve serbest seçimler yaptırarak, idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girişmiş bulunmaktadır.'

Daha sonra darbeyi planlayan ve icra eden 37 düşük rütbeli subay ve emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in oluşturduğu Milli Birlik Komitesi, ülke yönetimini üstlendi.

- Cumhurbaşkanı ve Başbakan gözaltında

Milli Birlik Komitesi, Anayasa ve TBMM'yi feshetti, siyasi faaliyetleri askıya aldı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP'li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile asker ve bazı üst düzey kamu görevlileri gözaltına alındı.

Menderes, aynı gün yurt gezisi kapsamında bulunduğu Kütahya'da, Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara'ya götürüldü ve daha sonra diğer tutuklu DP üyeleriyle Yassıada'da hapsedildi.

Yassıada'daki yargılamalar ise 14 Ekim 1960'ta başladı, 15 Eylül 1961'de mahkeme sonuçlandı. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, 'anayasayı ihlal' davasıyla birleştirildi. 592 sanıktan 288'i için idam istendi. Kararı açıklayan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığı idam cezasına çarptırdı.

- Oy birliği ile alındı

Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın idam kararları oy birliğiyle alındı.

Eski TBMM Başkanı Refik Koraltan, eski TBMM Başkanvekilleri Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, eski Tahkikat Komisyonu Başkanı Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, eski bakanlardan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun hakkındaki idam kararları ise oy çokluğuyla alındı.

Aralarında eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, İstanbul Valisi ile İstanbul Belediye Başkanı'nın da bulunduğu 31 sanık hakkında ise müebbet hapis cezası verildi. Sanıklardan 92'si 6 ile 20 yıl arasında ağır hapis, 94'ü de 5 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Sanıkların bazıları kısa süreli hapis cezaları alırken, bazı sanıklar ise beraat etti.

Birçok yabancı ülke lideri, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesine defalarca çağrıda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti.

77 yaşındaki Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. Yassıada'dan Kayseri'ye nakledilen Bayar, 7 Kasım 1964'te rahatsızlığı nedeniyle tahliye edildi. 1883 doğumlu Bayar, 22 Ağustos 1986'da 103 yaşında İstanbul'da hayatını kaybetti.

Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961'de sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar girişiminde bulunan Adnan Menderes ise İmralı Adası'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden 'sağlam raporu' alındıktan sonra saat 13.21'de idam edildi.

- İtibarları 1990'da iade edildi

TBMM tarafından 11 Nisan 1990'da kabul edilen kanunla, Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadaşlarına iadeiitibar yapıldı.

Aynı kanun uyarınca Menderes, Polatkan ve Zorlu'nun naaşı 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak, devlet töreniyle İstanbul Vatan Caddesi'nde yaptırılan anıt mezara taşındı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk darbesinin üzerinden 52 yıl geçtikten sonra 11 Nisan 2012'de, TBMM'de Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu kuruldu.