GRAFIKLI - Taliban'in Afganistan'daki Ilerleyisi Sinir Kapilarinin Önemini Artirdi

HALIL SILAHSÖR - Taliban'in Afganistan'in kuzey ve bati sinirlarina saldirisi, stratejik ve uluslararasi Islam-Kale kavsagini ele geçirmesi, ülkenin sinir kapilarinin önemini bir kez daha gündeme tasidi.

Birlesmis Milletler (BM) verilerine göre, Afganistan'in nüfusu 2050 yilina kadar yaklasik 65 milyona ulasacak. Denize kiyisi olmayan Afganistan ile dünyanin belli basli limanlari arasinda dogrudan baglanti olmamasi nedeniyle ülke ticaretinin büyük bir bölümü kara yoluyla yapiliyor.

Sovyetler Birligi ve ABD'nin isgali, iç çatismalar, kargasa, siddet, güvenlik problemleri ve on yillardir süren siyasi istikrarsizlik gibi faktörler nedeniyle Afganistan'in ticari ve endüstriyel altyapisi gelismezken, ülke, dünyanin büyük pazarlarina da komsulari gibi ulasamiyor.

Afganistan'in; Pakistan, Iran, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ile 10'dan fazla sinir kapisi bulunuyor.

652 bin 230 kilometrekare yüzölçümüne sahip Afganistan, batida Iran, dogu ve güneyde Pakistan, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan ile komsu.

Denize kiyisi olmayan Afganistan, ayrica kuzeydogudaki Bedahsan eyaletinin Vahan bölgesinden Pakistan'a paralel olarak Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne kadar uzanan bir koridora sahip.

- Afganistan-Pakistan sinir geçis noktalari

Afganistan, Pakistan ile yaklasik 2 bin 400 kilometrelik, çogu daglik bölgelerden olusan kara sinirini paylasiyor. Bu sinir boyunca "Spin Boldak", "Torham" ve "Gulam Han" geçis noktalari bulunuyor.

- Torham Sinir Kapisi

Nangarhar sinir vilayetinde bulunan Torham Sinir Kapisi, Pakistan ile Afganistan arasinda en çok kullanilan kapi ve islek olmasindan dolayi ana güzergah olarak biliniyor.

Pakistan'in N-5 Ulusal Otoyolu'nun sonunda bulunan geçis kapisi, ticari mallarin Sind eyaletindeki Karaçi Limani'ndan Pakistan'in Hayber Pestunya eyaletinin merkez kenti Pesaver'e ve oradan Hayber Geçidi'ne ve ardindan sinir kenti Torham'a geçmesini sagliyor.

Torham, her zaman Güney ve Orta Asya arasinda önemli bir ticaret yolu ve stratejik bir askeri konum oldu. Torham vasitasiyla Pakistan ve Afganistan arasindaki yillik ticaret hacmi, 2012 yilina kadar 2,5 milyar dolar düzeyindeydi. 2015'ten bu yana, Pakistan ordusunun Afganistan topraklarini toplarla vurmasi ve sivillerin ölümüne neden olmasi sonrasi Afganistan, bu sinirdan ticari geçisleri engelledi. Böylece yillik ticaret hacmi 400 milyon dolara kadar geriledi.

- Spin Boldak Sinir Kapisi

"Spin Boldak" geçidi, Afganistan'in Kandahar ilinde ve Pakistan'da ayni adi tasiyan sehirde bulunuyor.

Sinir geçidi, Beluçistan eyaletindeki Çemen kentinden Pakistan'in Kavita kentinin merkezine yaklasik 10 kilometre uzaklikta ve iki ülke arasindaki en büyük uluslararasi kapilardan biri.

Her gün 70 binden fazla isçi ve tüccar da geçis için bu geçidi kullaniyor.

Ingiltere 1891 yilinda, Hindistan'in demir yolu agini Çemen'e kadar genisletti ve 1910 yilinda hatti Kandahar'a ve Afganistan'daki diger sehirlere kadar uzatmak için planlar yapti ancak bu planlar gerçeklesmedi.

2003 yilinda üç katli tugla ve çift kemerli bir dostluk kapisi insa edilen sinir kapisi, Pakistan'dan transit tasimacilik hattini güney Afganistan'a baglayan ulasim noktasi konumunda.

Spin Boldak, Taliban'in sonuna kadar direnmeye devam ettigi kentlerden biriydi. ABD, Ocak 2010'da sinir kapisinda, Afgan Sinir Polisi ve Afgan Ulusal Ordusu'nun izleme yapabilmesi için Spin Boldak bölgesinde bir üs kurulacagini duyurdu.

Uluslararasi Güvenlik Destek Gücü (ISAF) ve ABD birlikleri 2002-2014 yillari arasinda Karaçi Limani'na ulasmak için Spin Boldak Sinir Kapisi'ni kullandi ve günde yaklasik 60 ila 100 kamyon Çemen'den geçti.

- Gulam Han Sinir Kapisi

Pakistan'in Kuzey Veziristan bölgesi ile Afganistan'in Host eyaleti arasindaki Gulam Han Sinir Kapisi, diger transit yollara kiyasla Pakistan'in Karaçi Limani'na yaklasik 450 kilometre daha yakin.

Subat 2021'de faaliyete geçen kapidan ticaret mallari Afganistan'in Host, Paktiya, Logar, Paktika, Gazne ve diger illerine giriyor. Gulam Han Sinir Kapisi, Afganistan'in Orta Asya ile ticari ve ekonomik is birligini artirma potansiyeline sahip önemli bir sinir kapisi.

- Afganistan-Iran sinir kapilari

Afganistan-Iran siniri, kuzeyde Türkmenistan siniriyla kesisen, güneyde Pakistan siniriyla sona eren 945 kilometrelik bir hat. Herat'la Horasan arasindaki Islam Kale-Dugarun, Ferah ve Güney Horasan arasindaki Ebu Nasr Ferahi-Mahirud ve ayrica Nimruz ve Sistan-Beluçistan arasindaki Zerenc-Milak sinir kapilari iki ülke arasindaki önemli sinir kapilari olarak görülüyor.

- Islam Kale Sinir Kapisi

Islam Kale Sinir Kapisi, Afganistan tarafinda Herat'a 120 kilometre uzaklikta Kuhistan ilçesinde bulunuyor. Sinirin öte tarafinda Iran'da Dugarun Kapisi ise Horasan-i Rezevi eyaletinin Taybad ilçesine 18 kilometre uzaklikta yer aliyor. Türkiye, Iran, Avrupa ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkeleri Afganistan'a ürünlerini buradan sevk ediyorlar.

Islam Kale-Dugarun Kapisi, Japonya'dan Istanbul'un batisina ve ardindan Portekiz Limani Lizbon'a kadar Asya kara yolu aginin parçasi olan diger ülkeler arasinda da önemli bir rol oynuyor.

- Zerenc Sinir Kapisi

Iran'in Çabahar Limani'na yaklasik 770 kilometre uzakliktaki Zerenc Sinir Kapisi, insani yardim malzemelerinin ve Hindistan'dan Afganistan'a gönderilen bugdayin geçis yolu olmasi yönüyle stratejik öneme sahip.

Çabahar Limani'na gelen mallar bu sinir kapisindan giris yapiyor.

- Afganistan'in Özbekistan sinir kapilari

Afganistan'in kuzeyinde Belh vilayetindeki Hayratan Sinir Kapisi, Amu Derya Köprüsü boyunca yer alan ve 1982 yilinda faaliyete geçen Dostluk Köprüsü araciligiyla Özbekistan'in Tirmiz sehrine baglaniyor.

Bu sinir kapisi, kuzey Afganistan'daki ticaret, ihracat ve ithalatin ana merkezi. Stratejik önemi nedeniyle sinir polisinin yani sira NATO güçleri tarafindan da korunan Kapi, ayrica Afganistan'in üç demiryolu güzergahindan biri.

Sirhan Sinir Kapisi, Imam Sahib ilçesinin batisinda, Penc Nehri kiyisinda ve Kunduz il merkezine 60 kilometre uzaklikta bulunuyor.

Stratejik ve ekonomik yönden öneme sahip Kapi, Afganistan, Pakistan, Tacikistan ve Kirgizistan arasindaki ana geçis güzergahi olarak öne çikiyor.

- Afganistan'in Tacikistan sinir kapisi: Ay Hanim

Afganistan-Tacikistan sinirindaki Ay Hanim Sinir Kapisi, yaklasik 2 milyon Afgan'in sinir ticareti yaptigi bir güzergah. Bu kapi ayni zamanda Afganistan'dan Rusya ve Avrupa'ya uyusturucu kaçakçiliginin güzergahlarindan biri olarak biliniyor.

Afganistan ve Tacikistan'da 1990'li yillarda yasanan iç savas nedeniyle iki ülkede güvenlik sorunu meydana geldi. Iç savaslarin sona ermesiyle durum biraz düzelse de iki ülke sinir polisinin bu uzun ve engebeli sinirin güvenligini saglamak için yeterli olmadigi öne sürülüyor.

Bu nedenle, bölgede, uyusturucu ve insan kaçakçiligiyla mücadele gerekçesiyle zaman zaman Çin ve Rusya'nin bu bölgeye müdahalesine tanik olunuyor.

- Afganistan'in Türkmenistan sinir kapilari

Afganistan-Türkmenistan sinirindaki Turgundi (Kara Tepe) Sinir Kapisi, Herat'a 105 kilometre uzaklikta.

Her gün bu ülkenin mallarini tasiyan 10-15 tir Afganistan'a bu kapidan giriyor. Turgundi Kapisi, Afganistan ve Türkmenistan arasinda, Senec kara yolu ve demir yoluyla Atab'a baglanan stratejik bir nokta.

Yine Türkmenistan sinirinda yer alan bir diger sinir kapisi da ülkenin kuzeyindeki Akine.

- Afganistan-Çin siniri

Afganistan ve Çin arasindaki 76 kilometrelik sinir, Ingilizlerle Ruslar arasinda yapilan anlasma sonrasinda 1895 yilinda belirlendi. Afganistan ve Çin arasindaki sinir ihtilafi 1963 yilina kadar sürdü.

Iki ülke arasindaki sinir, Afganistan'dan Çin'e afyon kaçakçiliginin güzergahi olarak biliniyor.

Afganistan ve ABD, son 20 yilda Taliban eylemlerine karsi koymak için Çin'i defalarca Vahan Koridoru'nu yeniden açmaya çagirdi. Ancak Çin, batidaki Sincan eyaletindeki huzursuzlugu bahane ederek talebi geri çevirdi. Iki ülke arasinda sivillerin geçis yapabildigi resmi sinir kapisi bulunmuyor.