Hititler'de 'Kabartmali Ortostat' Kültürü Alacahöyük'te Baslamis

KEMAL CEYLAN - Çorum'un Alacahöyük köyündeki Alacahöyük Ören Yeri'nin girisinde bulunan ortostatlarin (duvarlarin alt bölümlerinde görülen, belli konularin betimlendigi kabartmali tas blok) yüzeyindeki kabartmalar turistlerin ilgisini çekiyor.

Kent merkezine 53 kilometre mesafede bulunan Alacahöyük Ören Yeri, farkli medeniyetlere ait yaklasik 7 bin yillik geçmisiyle Anadolu'nun en önemli arkeolojik merkezleri arasinda gösteriliyor.

Döneminin süper gücü kabul edilen Hititler'in önemli yerlesim yerlerinden olan tarihi kent, giris kapisinda yer alan ikiser metre uzunlugundaki iki andezit sfenks (kafasi koç, kus veya insan, gövdesi ise uzanan bir aslan seklini alan heykel) ile ziyaretçilerini karsiliyor.

Giriste dogu ve bati kulelerini süsleyen ortostatlarda frizler (mimarlikta taban kirisi ile çati arasinda kalan, kabartmalarla bezeli ya da düz serit) halinde gösterilen kabartmalar, kapi sfenksleriyle ziyaretçilerde "sanata önem verilen kent" hissi uyandiriyor.

Alacahöyük Kazi Baskani ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Cografya Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Ana Bilim Dali Ögretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Yildirim, AA muhabirine, Hitit sehir kapilarinda sfenks ya da aslan gibi koruyucu anlam tasiyan anitsal heykeltiraslik eserlerinin Bogazköy'den de tanindigini ancak Alacahöyük'ün, kapi sfenkslerinin yaninda yer alan kabartmali ortostatlar nedeniyle diger sehir kapilarindan ayrildigini söyledi.

Hitit sehirlerinin surlarla çevrildigini, bazi kapi girislerinde "koruyucu" anlami olan anitsal sfenkslerin yer aldigini belirten Yildirim, söyle devam etti:

"Ancak Alacahöyük'ü diger Hitit kentlerinden ayiran en önemli özellik, bu kapinin sadece anitsal sfenkslerle degil, ortostat dedigimiz, üzerinde birtakim figürlerin gösterildigi kabartmali bloklarla girisin her iki yanindaki kulelerin süslenmesidir. Bu kabartmalar ayni zamanda kule duvarlarinin alt kismini güçlendirmekte, nem, rutubet gibi diger etkenlerden de koruma amaci tasimaktadir. Hitit yazili belgelerde sözü edilen bayram törenlerinin öyküsel sekilde anlatildigi bu kabartmali ortostatlar, Hitit sanatinda essizdir. Milattan önce 2 bin yilina tarihlenen Bogazkale ya da diger Hitit sehirlerindeki kapi girislerinde bu ortostatlari göremezsiniz."

Hititler'de kabartmali ortostatlara Alacahöyük'ün ardindan Hitit Imparatorlugu'nun yikilisindan sonra geç Hitit döneminde Güneydogu Anadolu ve Suriye'deki Hitit prensliklerine ait kalintilarda ya da anitsal sehir surlarinda rastlandigini dile getiren Yildirim, "Alacahöyük'teki ortostatlar, Hitit sanatinda öncüdür. Yani kabaca milattan önce 14'üncü yüz yila tarihledigimiz bu ortostatlar, Güneydogu Anadolu ve Suriye topraklarindaki milattan önce 1000'li yillarda geç Hitit merkezlerinde görülen mimari gelenegin öncüsüdür." ifadesini kullandi.

- Kabartmalar Hititlerin dini dünyasina dair mesajlar veriyor

Yildirim, ortostatlarda betimlenen figürlerin Hititlerin çesitli törenleri nasil icra ettiklerine dair bilgiler sundugunu vurgulayarak, söyle devam etti:

"Bu ortostatlar Hititlerin dini dünyasiyla ilgili bize güçlü mesajlar veriyor. Ortostatlar sayesinde belli bir takvime bagli bayram törenlerinin, kült törenlerinin nasil gerçeklestigini ögreniyoruz. Bu açidan Alacahöyük ayricalikli bir konuma sahip. Bu kent, Hititler için ayni zamanda dini bir prestij kenti. Kente gelenlere bu dinin uygulamalarini göstermek ve etkilemek istiyorlar. Hitit dünyasinda bayram törenleri sadece mabetlerde, kutsal yapilarda ya da sarayda kutlanmiyor. Ayni zamanda sehir kapilarinin hemen önünde, farkli dini kutlamalarin yapildigina dair elimizde yazili belgeler var. Bir noktada o yazili belgelerde anlatilanlari buradaki giris ve etrafindaki sahneler teyit ediyor."

Alacahöyük sehir kapisindaki kabartmalarin mimari açidan Hititlerde ilk kez görüldügüne dikkati çeken Yildirim, sunlari kaydetti:

"Alacahöyük'teki Sfenksli Kapi, ortostatlarla Hitit sanatinda tek örnektir. Hitit Çagi'nin hemen basina milattan önce 16'nci yüzyila tarihlenen Hüseyindede ve Inandik kabartmali kült vazolarinda gördügümüz dini sahneler, bir sinema seridi gibi öyküsel anlatimla mimaride Alacahöyük'te ortostatlar üzerinde tekrar karsimiza çikmaktadir. Bu açidan eski Hitit kabartmali eserlerinin disinda ilk kez bir mimari düzenlemede kral ve kraliçenin önderlik ettigi bir törende bu bayramlarin nasil kutlandigini ögreniyoruz. Bu açidan Alacahöyük'ün arkeoloji dünyasinda müstesna bir yeri var."

Yildirim, Alacahöyük'teki Sfenksli Kapi'nin cografya ve jeoloji meraklisi Ingiliz Hamilton tarafindan 1842 yilinda yayinlanmasiyla Alacahöyük'ün dünya arkeoloji literatürüne girdigini, Türk arkeologlarinin Atatürk'ün direktifiyle 1935'ten bu yana çalismalarini sürdürdügünü sözlerine ekledi.