İran'da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

MUSTAFA MELİH AHISHALI - İran'da halk yarın cumhurbaşkanlığı ve il meclisi seçimleri için 63 bin merkezde kurulan 130 bin sandıkta oy kullanacak.

Cumhurbaşkanlığı seçiminin, reformistler ve ılımlı muhafazakarların desteğini alan Hasan Ruhani ile muhafazakarların adayı İbrahim Reisi arasında geçmesi beklenirken, Mustafa Mirselim ve Mustafa Haşimiteba da aday listesinde yerlerini alacak.İran'da yönetim sisteminden kaynaklanan sorunların seçimlere katılımı da etkilediği belirtiliyor. Her seçimde yaşanan aynı sorunlar, halkın seçimlere güvenini sarsmaya devam ediyor.

Bu nedenle, ülkede kayıtlı 56 milyon 410 bin 234 kayıtlı seçmenden ne kadarının yarın sandığa gideceği merak konusu.

- AKK'nin seçimlerdeki rolü

İran'da seçimlerle ilgili güven sorunu özellikle adayların belirlenmesi aşamasında ortaya çıkıyor.

Anayasayı Koruyucular Konseyi (AKK), seçimlere katılacak adayların belirlenmesi yönünden ülke siyasetinde önemli rol oynuyor.

Anayasanın 99'uncu maddesine göre, Cumhurbaşkanı, İl Meclisi, Uzmanlar Meclisi ve İran Meclisi seçimlerine katılacak adayların belirlenmesinde AKK 'kesin yetki' sahibi.

AKK, 'aday adayları' arasından 'kendine has kriterlere' göre bir eleme yaparak 'kesin adayları' belirliyor. Ancak elenen adayların neden yarış dışı bırakıldığı çoğu kez açıklanmıyor, elenmeleriyle ilgili ikna edici bir gerekçe ortaya konmuyor.

Bu durum nedeniyle, AKK tarafından onaylanan isimler 'seçilmesi istenilen adaylar' olarak değerlendiriliyor.

- Birçok reformist ve ılımlı muhafazakar aday elendi

İran'da devrim sonrası Ayetullah Humeyni'nin üyelerini atadığı ilk AKK, 17 Temmuz 1980'de görevine başladı. Konseyin toplam 12 üyesi var. Üyeler 6 yılda bir tayin ediliyor.

Üyelerin 6'sı doğrudan Lider Ali Hamaney tarafından belirlenirken, diğer altısı Hamaney'e bağlı Yargı Erki tarafından seçiliyor. Konsey başkanını Hamaney seçiyor.

Muhafazakarlara yakınlığıyla bilinen AKK'nin başkanlığını 1992 yılından bu yana aşırı muhafazakar çıkışlarıyla dikkati çeken Ayetullah Ahmed Cenneti (91) yürütüyor.

Ülkede çoğunluğun sempati duyduğu fakat Hamaney'e yakın olmayan birçok reformist ve ılımlı muhafazakar aday AKK tarafından eleniyor.

Halkın ilgisini kazanan eski Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani, reformistlerin lideri Muhammed Hatemi ve Ayetullah Humeyni'nin torunu Hasan Humeyni aday adayı oldukları seçimlerde AKK'nin kararıyla elenenler arasında yer almıştı.

- Adayların üzerindeki 'Demokles'in kılıcı'

AKK'nin onayladığı adayları daha sonra da eleme yetkisi bulunuyor. Bu nedenle adaylar, 'Demokles'in kılıcı' misali her zaman AKK'nin etkisini üzerlerinde hissediyor.

AKK tarafından sahneye sürülen adaylar, seçim mitinglerinde düşüncelerini özgürce dile getiremiyor.

Özellikle reformist ve ılımlı muhafazakarlara yakın adaylar, elenmemek için azami dikkati sarf ederek siyasi arenada adeta 'kuş dilini' kullanmak zorunda kalıyor.

Bugün onaylanan adayların yarına garantisinin olmaması, onaylanmayan adayların yarın onaylanabilme ihtimali adaylara rejim tarafından 'ayar verilmesi' olarak değerlendiriliyor.

- Binden fazla başvurudan 6 adaya izin çıktı

İran'da bu dönemki cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde de binin üzerinde aday adayı başvuruda bulundu, ancak AKK sadece 6 adayın yarışa girmesine izin verdi ve bu 6 kişiyi niçin seçtiğini, diğerlerini neden elediğini açıklamadı.

Bu durum, ülkede demokrasi ve halkın özgür seçim hakkına müdahale olarak kabul ediliyor.

İran'da yarın yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için Lider Hamaney'e bağlı AKK tarafından belirlenen 6 adaydan ikisi yarıştan çekildiğini duyurmuştu.

Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı reformist aday İshak Cihangiri, Cumhurbaşkanı Ruhani'ye desteğini ilan ederken, muhafazakar kesimin adaylarından Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bakır Galibaf ise Meşhed kentindeki İmam Rıza Türbesi ve Külliyesi Vakfı Başkanı Reisi lehine çekildiğini belirtmişti.