Izmir'deki Altyapi Çalismalarindan Asirlik Su Borulari Çikti

Izmir Büyüksehir Belediyesinin Kemeralti’nda yürüttügü alt yapi çalismalarindan çikan borular, tarihi çarsidaki altyapinin geçmisine ait ipuçlarini barindiriyor. Kentsel + 3. Derece Arkeolojik Sit Alani olan Kemeralti’ndaki kazilarin her anini, Izmir Müze Müdürlügü ve Smyrna Antik Kenti Kazi Baskanligina bagli uzman arkeologlar takip ediyor. Altyapi ve üstyapi çalismalarinin beraber ilerledigi Kemeralti’nda; atik su, yagmur suyu ve içme suyu hatlari ile aydinlatma ve gerilim hatlarinin yenilenmesi sirasinda yapilan kazilarda asirlik içme suyu borularina rastlandi.

Parçalari bulunan demir borularin, 1895 yilinda Osmanli Devletinden sehre su isale etmek için imtiyaz alan Belçikali yatirimcilarin kurdugu “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (Izmir Sulari Osmanli Sirketi) tarafindan dösendigi ögrenildi.

Izmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk-Islam Arkeolojisi Bölümü Ögretim Üyesi ve Smyrna Antik Kenti Kazi Baskani Prof. Dr. Akin Ersoy, Kemeralti çalismalarinda bazi sokaklarda rastlanilan döküm demir borularla ilgili, “1895 yilinda imtiyaz alan Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne (Izmir Sulari Osmanli Sirketi) adiyla kurulan ve merkezi Belçika’nin Liége kentinde olan sirket tarafindan bu borular dösendi. Sirket, 1944 yilinda belediye tarafindan satin alindi. Kanal kazilarinda ele geçen borularin üzerinde kabartma olarak 20’lik boru olduklari ve Liege’deki firmanin ismi yer almaktadir. Kazilar sirasinda ayrica 20. yüzyilin ikinci yarisi ve 21. yüzyilin basinda Kemeralti sokaklarinda tekrar tekrar yapilan alt yapi çalismalari ile tahrip oldugundan; ancak yer yer izlerine rastlanan yaklasik 1.5 metre yüksekliginde ve 1 metre genisligindeki tugla tonozlu kanalizasyon sistemi tespit edilmis olup bu sistem 1930’lu yillarda yine yabanci kökenli Huizler firmasi tarafindan o yillarda da sorun oldugu kayitlara ve gazetelere yansiyan Kemeralti’ndaki su baskinlarini gidermek için yapilmisti. 1970li yillara kadar kismi onarimlarla çalisan sistemin daha sonra hem dogal nedenlerle tikanarak hem de süregiden altyapi müdahaleleri nedeniyle hizla körelmis oldugu anlasilmaktadir” dedi.



80 yildir Kemeralti’nin bazi bölümlerine dokunulmamis

DEÜ Ögretim Üyesi Tarihçi Dr. Erkan Serçe ise Belçikali firmaya imtiyaz verildikten sonra sirketin iki sekilde çalistigini ifade ederek, “Firma içme suyu hizmetini dogrudan dogruya abonelere götürdü hem de yapilan anlasmalarda belli bölgelerde genel çesmeler koyarak bölgeye su verdi. Ilk etapta su sirketinin döseme faaliyeti içme için sinirliydi. Sirket Izmir Belediyesine geçtikten sonra genel olarak bütün her yere hizmetini genisletti. 1905 yilina ait APIKAM’da yer alan harita var. Hangi çesmelere su verildigi gösteriliyor. 49 yil boyunca su dagitim imtiyazini elinde tutan sirket, 1944 yilinda satin alinarak, su dagitimi Izmir Belediyesinin denetimine girdi. ESHOT kurulunca su sirketi de ESHOT sirketine geçti. Buradan anladigimiz 80 yildir belediyenin devraldigi sirketin dösedigi bazi borularda degisim yapilmamis” diye konustu.



Kapaklardaki Osmanli Türkçesi

Yapilan çalismalar sirasinda üzerinde Osmanlica yazilar döküm kapaklara da ulasildi. Prof. Dr. Ersoy, “Ülkemizde ikinci düzenli sehir içi telefon sebekesi Izmir’de kurulmustur. Hükümetle, Izmir Belediyesi arasinda 1923 yilinda yapilan anlasma uyarinca; Izmir sehriye; Karsiyaka, Bornova, Buca ve Balçova bölgelerinde 300’lük birer otomatik sistem santral tesisleri yapilmasi kararlastirilmistir. Izmir’de telefon sorunlarini çözmek üzere Izmir Belediyesinin basvurusu üzerine, 1924 yilinda hükümet tarafindan Izmir Belediyesine telefon isletme ayricaligi verilmistir. Bu ayricalik 30 yil süreli olacak, telefon sebekesi tamamen merkezi batarya sistemi (manuel santral) ile çalisacak ve Izmir, Karsiyaka, Birunabad (Bornova), Kizilçullu’yu (Sirinyer) kapsami içine alacaktir. Belediye bu ayricaligi alinca Izmir’de bir manyetolu telefon sebekesi kurdurmus, tesis 1925 yilinda 200 abone ile isletmeye açilmistir. 1927 yilinda faaliyete baslayan Izmir ve Civari Telefon Türk Anonim Sirketi, 1938 yilinda; yani kurulusundan 11 yil sonra hükümetçe çikarilan bir kanun ile PTT’ye devredilmistir. Kanal kazilarinda bulunan döküm demir kapaklar telefon hatlarinin geçtigi sokaklarda kullanilan zemin kutularinin kapaklaridir. Kapaklarin üzerinde Osmanli Türkçesi ile Izmir ve Civari Telefon Türk Anonim Sirketi yazmaktadir” ifadelerini kullandi.