'James Webb'i Uzaya Firlatan Füzenin Motorlari Türk Profesörün Laboratuvarinda Gelistirildi

SELMA KASAP - ABD Havacilik ve Uzay Ajansinin (NASA) dünyanin en gelismis uzay teleskobu "James Webb"in firlaticisi "Ariane 5" füzesinin birinci ve ikinci kademe motorlarinin iyilestirmesinin yapildigi laboratuvari kuran ODTÜ Makine Mühendisligi Bölümü Ögretim Üyesi Prof. Dr. Iskender Gökalp, yeni teleskopla kozmoloji alanindaki teorilerin dogrulanip dogrulanmayacaginin heyecanla beklendigini söyledi.

TÜBITAK'in Lider Arastirmacilar Programi ile 2019'da Fransa'dan Türkiye'ye dönen Iskender Gökalp, James Webb teleskobunun Güney Amerika'nin kuzeydogu kiyisindaki Fransiz Guyanasi'ndan "Ariane 5" firlaticisi ile uzaya gönderilmesine iliskin AA muhabirine açiklamalarda bulundu.

Teleskobu uzaya göndermek için bir firlatici sisteme gereksinim duyuldugunu dile getiren Gökalp, "Ariane 5 firlaticisinin motorlarinin iki farkli kademesinin optimizasyonunda çalisan tek ekip Fransa'da Orleans sehrinde kurdugum ICARE-CNRS laboratuvari." ifadelerini kullandi.

Laboratuvarin Paris'teki "aerotermik" bölümünün 1950'lerin ortasinda, Orleans'daki "yanma" bölümünün ise 1960'larin sonunda kuruldugunu belirten Gökalp, kendisinin de doktora sonrasi 1980'lerin basinda Orleans'daki laboratuvara geçtigini, 2003 yilinda buradaki laboratuvarin müdürü oldugunu ve 2007'de iki bölümü birlestirerek ICARE-CNRS laboratuvarini kurdugunu anlatti.

Gökalp, bu firlaticilardaki yanma teknolojileri üzerine 30 yildir çalismalar yürüttügünü bildirdi.

Bu laboratuvarin müdürlügünü 2017'ye kadar sürdürdügünü aktaran Gökalp, "Dünyaca taninmis Ar-Ge laboratuvarlari birkaç sene içinde olusan bir olay degil, 50-60 senelik bir geçmisleri var." dedi.

- Ilk firlatmada roket havada infilak etmisti

1990'lardan itibaren Ariane 5'in birkaç sorunu oldugunu dile getiren Gökalp, bu firlaticinin ilk uçusunun 1996'da yapildigini ve füzenin havada infilak ettigini anlatti.

Gökalp, "Ben de aslinda oradaydim hem de televizyonda bu konuyu anlatirken patlama oldu. Dolayisiyla, o tarihlerden itibaren, bilhassa Almanya ile Fransa arasinda baslayan ortak çalismalar halen devam ediyor. Firlaticinin itkisini saglayan yanma süreçleri ile ilgili konular devamli çalisiliyor, sorunlar masaya yatiriliyor. 2002 yilinda da Ariane 5'in 517 sayili uçusu Atlantik Okyanusu'nda bitti. Bilimsel ve teknolojik tikanikliklar çözülünce daha sonraki firlatmalarda pek bir sorunla karsilasilmadi." diye konustu.

- Bilim dünyasi yeni teleskoptan ne bekliyor?

Gökalp, uzmanlik alaninin James Webb teleskobunun firlatma sistemlerindeki yakit ve yanma teknolojileri olduguna isaret ederek, bilim dünyasinin bu teleskoptan beklentilerine iliskin söyle konustu:

"Iki gün önce dünyanin en büyük ve en gelismis uzay teleskobu James Webb'i uzaya ugurlayan roket motorlarinin iyilestirilmesinde, yanma süreçlerinin optimizasyonunu saglayan ve gelismesine katkida bulundugum ICARE-CNRS laboratuvarinin büyük payi var. Ben bu laboratuvarda 1983'ten itibaren çalistim. 2003'lerden itibaren de özellikle ITÜ, ODTÜ, Marmara, Erciyes üniversitelerinden doktora ve doktora sonrasi ögrencileri de alip yetistirdim. Bu nedenle firlatma için Ariane 5'in seçilmesinden oldukça mutluyuz."

Hubble Uzay Teleskobunun halefi olarak görülen James Webb'in, Dünya'dan yaklasik 1,5 milyon kilometre mesafedeki yörüngeye yaklasik 1 ay sonra yerlesmesinin beklendigini vurgulayan Gökalp, söyle konustu:

"Yeni teleskobun 2022'de ilk veri ve görüntüleri toplamaya baslamasi öngörülüyor. James Webb teleskobu öyle bir yörüngeye oturacak ki derin uzay kaynakli kizilötesi isik sinyallerini büyük bir hassaslikla tespit edip dünyaya gönderecek. Bu teleskop, Bing Bang (Büyük patlama) dedigimiz evrenin olusmasindan itibaren gelen ve o patlama dedigimiz olaylardan ortaya çikan isik bilgisine ulasilmasini saglayacak. Hubble teleskobu, isik yili açisindan söylersek bu kadar uzaga gidemedi, günümüzden 12,5 milyar isik yili geriye gidebildi. Simdi ise James Webb ile 13,5 milyar isik yili geriye gidilebilecek. Yeni teleskopla zamanda, bir milyar isik yili daha geriye gitmekten bahsediyoruz. Yani astronomi ve kozmoloji alanlarina yepyeni katkilarda bulunacak, evrenin, ilk galaksilerin nasil olustugu hakkinda bilgilere ulasilacak. Bu açidan çok çok önemli. Tabii bu bilgilere ulasilmasi ve analiz edilmesi seneler alacak. Nasil ki Ay'dan getirilen parçalar hala inceleniyor, bu da onlar, belki yüzyillar sürecek."

- Bilim dünyasi teorilerin dogrulugunu arastiracak

Yeni teleskopla evrenin nasil olustugu, bir evren mi yoksa birkaç evrenin mi bulundugu gibi sorulara da yanit aranacagini aktaran Gökalp, "Bilim dünyasinin beklentisi, bu teleskobun bu sorulara yanit verebilmesi. 10 milyar dolarlik bir yatirimdan bahsediliyor, her seyi eklerseniz belki 20-30 milyar dolardir." dedi.

CERN'deki arastirmalara da deginen Gökalp söyle konustu:

"Parçacik fizigi bilgi alani ile bu teleskop gelistirildi. Bilim dünyasi kozmoloji alaninda var olan teorilerin dogrulanip dogrulanmayacagini bekliyor. Dogrulanabilmesi için de bu yeni teleskoptan gelecek bilgilere ihtiyaç var, o nedenle herkes heyecanla bekliyor. Kizilötesi dedigimiz isinim ancak uzaydan izlenebiliyor. Bir de hassasiyetinin artirilmasi için teleskobun sogutulmasi gerekiyor; Hubble bunu yapamiyor çünkü dünyaya daha yakin. NASA'nin Avrupa ve Kanada Uzay ajanslariyla ortak çalismasinin ürünü olan James Webb teleskobu, simdiye kadar yapilmis en büyük ve güçlü bilim gözlemevi Hubble Uzay Teleskobunun halefi olarak görülüyor. Uzay firlatma teknolojilerinin gelismesi de insanligin bu yeni serüvenini mümkün kilan en önemli unsurlardan bir tanesi."