Antalya’nin Ibradi ve Akseki ilçelerinde yaklasik 150-300 yillik tarihi dügmeli evlerin kapilarinda, Osmanli döneminde dövme demirden yapilan, her biri sanat eseri sayilabilecek tokmaklar günümüzde de kullaniliyor. Özellikle Islam geleneginde ev halkinin gelen misafirlerin cinsiyetine göre kiyafetlerine dikkat etmesini saglamak amaciyla ustalarca yapilip kapilara takilan iki farkli tokmak, eve gelen misafirin cinsiyeti konusunda ev sahibine bilgi veriyor.
Dönemin ustalari tarafindan yapilip kapilara takilan iki tokmaktan tok ses çikartan biri eve gelen misafirin erkek, tiz ses çikartan diger tokmak ise kadin oldugu anlamina geliyor. Eskiden belde, Büyüksehir Yasasi ile günümüzde mahalle olan Ormana Mahallesi’nde geçmiste adeta görüntülü kapi sistemi olan bu yöntemi kullanmaya devam ediyorlar.
Antalya’nin Ibradi ilçesi Ormana Mahallesi’nde evlerin kapilarina takilan tokmaklar sayesinde ev sahipleri, kapiyi çalan misafirlerini görmeden kadin ya da erkek olup olmadigini anlayabiliyorlar.
"Günümüzde bu gelenek halen sürdürülüyor"
Ormana’da alternatif turizm isletmeciligi yapan Tolga Özgüven, Ormana’da günümüzde birçok geleneklerin halen sürdürüldügünü söyledi.
Bu geleneklerden bir tanesinin tarihi dügmeli evlerin kapilarinda bulunan tokmaklarin halen kullanildigini söyleyen Özgüven, "Ormana’da bulunan tarihi dügmeli evlerinin kapilarindaki bulunan iki tokmaktan kalin ses çikaranini erkekler, ince ses çikaranini ise kadinlar çaliyor. Böylece evdekiler gelen misafirin erkek mi kadin mi oldugunu anlayabiliyor" dedi.
"Her kapinin desenlerinin dili var"
Toroslar’da Akseki, Ibradi bölgesinde bulunan dügmeli evlerin kapilari tarihi geleneklere sahip oldugunu söyleyen Özgüven, "Bu dügmeli evler ilk yasam alanlaridir. Daha sade kapilarla baslamis fakat son 150-200 yil önce ahsap oymaciligi eklentileri kapilarin üzerlerine ilave edilmis. Baktiginiz zaman her bir kapinin tarihi, tarihçesi, desenlerinin dili var. Kapilara baktiginiz zaman hayat agaci motifleri, kaplumbaga kafasi, kollari, uzun hayati sembolize eden detaylar gözüküyor. Bu tarihi kapilarda sag ve sol kapida tokmaklar bulunmaktadir. Her ne kadar birbirine benzese de farkli ses çikarirlar. Geleneksel olaraktan sagdaki tokmaklar erkekler, soldaki tokmaklar ise bayanlar için kullaniliyor. Ses tinisi farklidir. Çikan sesi ev halki biliyor. Sese göre kapidakinin erkek veya bayan oldugunu biliyor. Eger gelen bir erkekse evin hanimi örtünüyor. Gelen bir bayan ise evin hanimi kapiyi açiyor" diye konustu.
"Kapi tokmaklarindan baska gelenek de var"
Özgüven, "Burasi Osmanli’ya bagli bir köy olmasindan dolayi daha sonrasinda zil sistemleri ufak tefek degisimler görmüs ve çevirmeli zir zir ziller ilaveler yapilmis. Kapilara cumhuriyetin habercisi ay yildizli motifler islenmis. O dönemde Harf Devrimi bölgeye gelmediginden dolayi kapilarin kimlerin yaptigi Osmanlica olarak kapilarin üzerine yazilmistir. Kapi tokmaklari ile baska geleneklerimiz de var. Kapiyi çalinca evde kimse olmayinca kapi tokmagina herhangi bir sey asilarak eve bir misafirin geldigini anlayabilirler" dedi.
"Eskiden kalma bir gelenek"
200 yillik tarihi dügmeli evde oturan 73 yasindaki Nermin Aldemir, "Bu gelenegimiz yeni degil. Bu gelenegimiz eskiden kalma bir gelenektir. Ormana da bu sistem tarihi dügmeli evlerin hepsinde var ve bu geleneklerimiz devam etmektedir. Kapi tokmagi çalinca kapiyi evin ikinci katindan ip çekerek açiyoruz. Ayrica evin üst kadinda da tahtanin arasinda bulunan delikten kimin geldigini görebiliyoruz” seklinde konustu.
Kadinlar Için Ayri, Erkekler Için Ayri Kapi Tokmagi Gelenegi 300 Yildir Devam Ediyor
Görenleri adeta baska bir zaman dilimine götüren ve nostaljik anlar yasatan, bir kismi restore edilmis 300 kadar ’dügmeli ev’de Osmanli Hükümdarligi’ndan günümüze kadar gelen, kadinlar için ince erkekler için tok ses çikartan motifli tarihi kapi tokmaklari zamana direniyor.
