Kanada Türkleri Bayramda Atalarını Unutmadı

BRANTFORD – Kanada’nın ilk Müslüman ve Türk mezarlığı olma özelliğine de sahip Brantford kentindeki Mount Hope Mezarlığı'nda defnedilmiş 14 Osmanlı vatandaşının kabri, Kanada’da yaşayan Türklerce ziyaret edildi.

Türkiye’nin Toronto Başkonsolosu Erdeniz Şen, Konsolos Muavini Gökhan Toy ve Türk toplumu üyeleri, yaklaşık 200 yıllık Mount Hope Mezarlığı’nın bir köşesinde bulunan bölüme gelerek ziyarette bulundu. Zafer Cami imam hatibi Zekeriya Bal’ın okuduğu Kur’an-ı Kerim’in ardından getirilen tekbirlere eşlik eden Türkler, daha sonra yapılan duaya da birlikte "amin" dedi.

-‘’Kanada diğer Türklerin akıbetini bulmak zorunda’’-

Duanın ardından konuşma yapan Türkiye’nin Toronto Başkonsolosu Erdeniz Şen, 1900’lü yıllarda 300’den fazla Osmanlı vatandaşının enterne kamplara alındığını belirtti. Şen, ‘’Bugün burada sadece 14’ünün mezarını biliyoruz. 1900’lü yıllarda, Kanada’da kaç ağaç olduğunu, sürülerin sayısını bilen bir devletin, daha 100 yıl önce cereyan etmiş bir hadisede kaybolan insanlara ait kayıtların olmadığını söylemesi inandırıcı değil. Kanada diğer Türklerin akıbetini bulmak zorunda’’ diye konuştu.

Bir asır önce çalışmak için geldikleri Kanada’da Birinci Dünya Savaşı başlayınca esir muamelesi gören ve enterne kamplarına alınan yüzlerce Türk’ten 14’ünün mezarının bulunduğu alan, Türkiye’nin girişimleriyle geçen yıl haziran ayında ihya edilmişti.

-Kanada'nın ilk Müslüman ve Türk mezarlığı-

Mount Hope Mezarlığı içindeki Section J, Kanada'nın bilinen ilk Müslüman ve aynı zamanda ilk Türk mezarlığının gün yüzüne çıkmasını sağlayan Brantfordlı yerel tarihçi William Darfler, AA muhabirine, yerel kayıtlardan sonra federal kayıtlarda yaptığı araştırmalarda da Brantford'takinden daha eski bir Müslüman mezarlığına rastlamadığını söyledi.

William Darfler'ın bilgilerine göre, Kanada'ya Osmanlı pasaportuyla gelen Türklerin hikayesi şöyle:

"İstanbul'daki Brantfordlı bir işadamı 1895 yılında, tüm Avrupa'ya kendi şirketinin sabanlarını pazarlamaktaydı. İstanbul'da, ülkeyi terk etmek isteyen bir grup Ermeni ile karşılaşan işadamı, bu kişileri Kanada'ya çalışmaya çağırır. 1911 yılına gelindiğinde 300-400 Ermeni Brantford'a yerleşerek muhtelif fabrikalarda çalışmaya başlar. Sonrasında bu sayıya yaklaşık 100 kadar Türk işçi de eklenir. 1911 nüfus sayımında ve zamanın gazetelerinde Türk olarak kayda geçen bu işçilerin Ermeni ve Hristiyan olmadıkları kesindi. Ailelerini uzun süre yanlarına alamayan bu işçiler, pansiyonlarda kalıyor, tesislerde en kirli işlerde çalıştırılıyor ve kazandıkları parayı Türkiye’ye yolluyorlardı. Brantford, 1911'de, Kanada’nın tüm şehirlerine göre kendi nüfusuna oranla en fazla yabancı barındıran şehirdi. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle iptal edilen iş sözleşmeleri, şehri büyük bir mali krize sürükledi. Dökümhanelerde çalışan işçiler, işlerinden oldular ve çoğu açlıkla yüz yüze geldi.

Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasını takiben, Kasım 1914'te Brantford polisi 100 Türk'ü yakalayarak, cezaevine hapsetti. Ertesi gün milis kuvvetleri 100 Türk'ü cephaneliğe sürdü. Burada 2 gün kalan Türkler, tren istasyonuna, oradan Kingston'daki Henri Kalesi'ne daha sonra da Kapuskasing kasabasındaki kampa götürüldü. Türkler, çoğunluğu Ukraynalılardan oluşan diğer esirlerle tutsak kalacakları kampın inşaatında çalıştırıldı. Savaşla değişik siparişler alan fabrikaların ticareti artmaya başlamış, Türklerden bazıları bu fabrikalarda çalışmak şartıyla tahliye edilmişti. Fakat, esir kampları Brantford'daki Müslüman nüfusun sonu oldu. Üzerinden yaklaşık 100 yıl kadar geçen olaylar Brantford'un tarihi hafızasından silinip gitti. 1950'lerde Kanada hükümeti Birinci ve İkinci dünya savaşlarındaki esir kamplarına ait tüm federal kayıtları imha etti."

Tarihçi William Darfler, Kapuskasing Esir Kampı'na alınan Türklerin bazılarının isimlerinin yöneticiler tarafından değiştirildiğini, bazılarının da kayıtlara yazılırken harf veya telaffuzdan kaynaklanan değişikliğe uğradığını da hatırlattı.

-Mezarlıktakilerin isimleri-

Brantford Mount Hope Mezarlığı Türk kısmındakilerin, Mezarlık Müdürlüğü kayıtlarındaki isimleri, doğum ve ölüm yılları ise şöyle:

Adı Soyadı                       Doğum                                 Ölüm

Osman Hassa                   1873                                    1918

Alexsander Botion             1884                                   1916

Ossa Maumak                   1885                                    1913

Mumen Esmal                   1891                                    1913

Jamaha Hussian               1873                                    1918

Alexsander Demon            1888                                    1918

Ayha Suliman                    1887                                    1912

Ahmed Osman                  1890                                    1912

Ollie Hassan                      1892                                    1912

Mohamed Ayand                1890                                    1912

Oman Orhan                      1891                                    1918

Sharkey Hassan                 1891                                   1939

Jeanette Ottaway               1900                                    1941(Chalid'in eşi)

Chalid Ottaway                   1897                                   1963 - Kanada