Karne heyecanının Osmanlıcası

  Eskiden beri , okullarda karne gü ; nlerinde heyecan en ü ; st seviyededir . Ki­ ; mi ö ; ğrencinin gö ; zü ; parlar heyecandan , kiminin ise kaç ; amak bakışlarına hafif bir terleme eşlik eder . İşte bugü ; nler tarih boyunca bö ; yle olagelmiş­ ; tir . Ç ; alışan kazanmış , tembellik yapan da mü ; kâ ; fatını ( ! ) almıştır . Osmanlı devri mekteplerinde , 19 . asrın sonlarında yaygınlaşmaya başlayan karne­ ; ye ' cü ; zdan ' denilmekteydi . Bu cü ; zdanlara ' etvâ ; r ve mesai cü ; zdanı ' , ' hal ve hareket , sa ' y u gayret cü ; zdanı ' gibi isimler veriliyordu . . .

Okullar kapanırken her ç ; ocuğu bir sevinç ; sarar . Fakat bu sevinç ; bazı talebelerde katmerli , bazılarında ise biraz hü ; zü ; nle karışıktır . Derslerini derste ö ; ğrenip bunun iç ; in gayret gö ; steren ve imtihanlara da iyi hazırlanan talebeler ç ; ifte sevinç ; yaşarlar . Dersini dinlemeyen ve tembellik yapan ö ; ğrenciler ise okulun bittiğine sevinseler de karnelerindeki notlar sebebiyle ü ; zgü ; ndü ; rler . Ekilenlerin biç ; ildiği bir harman zamanını andırır okul kapanışları ve herkes saptığının semeresini gö ; rü ; r .

Karne gü ; nleri tarih boyunca hemen hemen aynı olagelmiştir . Ç ; alışan kazanmış ve mü ; kafatını almıştır . Tembellik eden ise daima pişman olmuştur . Gelin sizi Osmanlı devrine gö ; tü ; relim ve o dö ; nemin karnelerine bir gö ; z atalım .

Bu makalede karneyle ilgili verdiğimiz bilgileri , Ç ; amlıca Basım Yayın Araştırma Kü ; tü ; phanesi Arşivi nde bulunup Osmanlı ' nın son devirlerine ait olan , lise seviyesi birkaç ; karneye dayandırmaktayız .

Osmanlı devrinde iptidai ( ilkokul ) , rü ; şdiye ( ortaokul ) , idadi-sultani ( lise ) ile birlikte hususi , askeri , kız ve erkek pek ç ; ok mektep olup bunların tü ; rlü ; tü ; rlü ; karneleri bulunmaktaydı . Yine , karnelerin tü ; rlü ; şekiller geç ; irdikten sonra belli bir forma kavuştukları da bilinmektedir . Karnelerin daha iptidai şekilleri bulunmakla birlikte biz bunlardan bahsetmeyerek tekâ ; mü ; l etmiş karne formunu anlatacağız .

OSMANLI DÖ ; NEMİ KARNELERİ

Osmanlı devri mekteplerinde , 19 . asnn sonlarında yaygınlaşmaya başlayan karneye ' cü ; zdan ' denilmekteydi . Bu cü ; zdanlara ' etvâ ; r ve mesai cü ; zdanı ' , ' hal ve hareket , sa ' y u gayret cü ; zdanı ' gibi isimler veriliyordu .


Karneler gü ; nü ; mü ; zde olduğu gibi dö ; nem sonlarında verilirdi . Fakat o zamanlar bugü ; nkü ; gibi iki dö ; nem değil ü ; ç ; ayrı dö ; nem bulunmaktaydı . İlk devre , Eylü ; l , Ekim , Kasım , ikinci devre ; Aralık , Ocak , Şubat devresi ; ü ; ç ; ü ; ncü ; devre de Mart , Nisan , Mayıs devresiydi . Bu devrelerin arasında belirli bir mü ; ddet tatil olurdu ve bu sırada da cü ; zdan ( karne ) veliye mü ; hü ; rleti­ ; lir veya imza ettirilirdi .

Bu cü ; zdanlar bugü ; nkü ; karne­ ; lerden pek de farklı değildi . Aynı bugü ; nkü ; gibi ikiye katlanan cü ; z­ ; danın sağ tarafında dersler ve bun­ ; lardan alınan notlar , not ortalama­ ; ları vs . yazılıyordu . Talebenin sini­ ; rini geç ; ip geç ; mediği ve geç ; tiyse hangi derece ile geç ; tiği de bu tara­ ; fa kaydediliyordu .

Ders notlan ' gü ; nlü ; k notlar ' ve ' imtihan ( sınav ) notlan ' olmak ü ; zere ikiye ayrılıyordu . Gü ; nlü ; k notlarda , ö ; ğrencinin her ü ; ç ; devrede her dersten aldığı birer not yazıl­ ; maktaydı . Burada alınan notun , yıl iç ; inde talebenin derslere katılımıyla alakalı olduğu anlaşılmaktadır . Bazı karnelerde bu kısmın doldurulma yıp boş bırakıldığı gö ; rü ; lmektedir .

Tü ; rkç ; e dersine son dere­ ; ce ö ; nem verilmekle bir­ ; likte kız olsun erkek ol­ ; sun her talebe , Arapç ; a , Farsç ; a ve yabancı dil ( Fransızca ) olmak ü ; zere ayrıca ü ; ç ; dil ö ; ğrenmek­ ; tedir . Burada dikkat ç ; e­ ; ken nokta , o devirde bir talebenin ü ; ç ; dil ö ; ğren­ ; mesinin yanı sıra Arapç ; a ve Farsç ; anın yabancı dil kabul edilmemesidir .

İmtihan notları ise yazılı ( tahrî ; ­ ; ri ) ve sö ; zlü ; ( şifahi ) imtihan notla tından oluşmaktaydı . Bü ; tü ; n dersler iç ; in iki yazılı imtihan yapıldığı gö ; ­ ; rü ; lmektedir . Yazılı imtihanlardan sonra yapılan ve bir nevi son imti­ ; han olma ö ; zelliği gö ; steren sö ; zlü ; imtihandan ise tek bir not verilmek­ ; tedir . Yazılı imtihanlarla sö ; zlü ; no­ ; tunun ortalaması sınıf geç ; me ( terfi -i sınıf ) notunu belirlemektedir .

Karnenin sol tarafına , ( iğrenci­ ; nin aldığı mü ; kâ ; fat ve cezalarla , mektebe devam durumuyla alakalı bilgiler yazılıyordu . Mü ; kâ ; fatlar , bu­ ; gü ; n okullarda verilen takdir teşekkü ; r benzeri belgelerle alakalı olup bunlardan talebenin kaç ; ar tane aldı­ ; ğı not ediliyordu . Cezalar da bu­ ; gü ; nkü ; disiplin durumuyla alakalı bilgileri ihtiva ediyordu . Devam kıs­ ; mında ise , sadece mektebe devam edilmeyen gü ; nler değil , aynı za­ ; manda devam edilen ve geç ; kalınan gü ; nler de kaydedilmekteydi .

Yine sol tarafta mektep mü ; dü ; ­ ; rü ; yle talebe velisinin imza veya mü ; ­ ; hü ; rleri de bulunmaktaydı . Bununla ilgili olarak karnenin ü ; zerinde şun­ ; lar yazmaktadır :

' Her ö ; ğrenci , karnesini ( cü ; zda­ ; nını ) velisine gö ; stererek , imzalatıp veya mü ; hü ; rletip mektebe iade edecektir . Cü ; zda­ ; nını kaybeden veya kirleten yahut velisine vakit ve zamanıyla imzalatıp veya mü ; hü ; rletip mektep ida­ ; resine teslim etmeyen ö ; ğrenci ceza gö ; rü ; r . Talebe velileri işbu cü ; zdandaki notları inceledikten sonra belirlenen yerini imzalayacak veya tatbik mü ; hrü ; yle mü ; hü ; rleyeceklerdir . '

Yine karnenin altında boydan boya şu ibare yer almaktadır :

' İhtar : Bu cü ; zdanın tasdikname sayılması ve bununla diğer bir mektebe naklen talebe kabulü ; caiz olamaz . Bu cü ; zdan sö ; zlü ; imtihanlardan ve ö ; ğrenci velisinin imzalamasından sonra mektep­ ; teki kayıt dosyasında muhafaza edilir . '

DERSLER

Osmanlı devrinde , ilkokuldan liseye , hususi okullardan sanayi mekteplerine , bunların erkek ve kızlara mahsus olanlarına kadar farklı pek ç ; ok mektep olup bunların da birç ; ok sınıfları bulun­ ; duğundan tabii olarak okunan dersler de farklılık gö ; stermektedir . Bü ; tü ; n bunların in­ ; celenmesi ayrı makalelerin konusu­ ; nu teşkil ettiğinden biz arşivimizde­ ; ki karnelerde bulunan derslere gö ; z atmakla yetineceğiz .

Bu derslerden bazıları şunlardır : Ulû ; m-ı Diniye veya Malumat-ı Diniye ( Din Dersi ) , Lisâ ; n-ı Osmâ ; ni ( Tü ; rkç ; e ) , Tarih , Coğrafya , Malumat-ı Tabiiye ve Sıhhiye ( Tabiat ve Sağlık Bilgisi ) , Nebatat ( Bitki Bilgi­ ; si ) , Fizik , Kimya , Hesab-Cebir ( Matematik ) , Usû ; l-i Defterî ; ( Def­ ; ter Tutma Usulü ; ) , Hendese ve Resmi Hatti ( Geometri ve Ç ; izim ) , Malumâ ; t-ı Hikemiye ( Hikmetli Bil­ ; giler ) , Malumâ ; t-ı Ahlakiye ( Ahlaki Bilgiler ) , Arabi ( Arapç ; a ) , Harisi ( Farsç ; a ) , Lisâ ; nı Ecnebi ( Yabancı dil , genellikle Fransızca olurdu ) , Resim , Tcrbiyc-i Bedeniye ( Beden Eğitimi ) , Gınâ ; ( Mü ; zik ) , İktisâ ; d-ı Beytî ; ( Ev Ekonomisi ) , Terbiye-i Etfal ( Ç ; ocuk Terbiyesi ) , El İşleri , Dikiş-Biç ; ki , Tabâ ; hat ( Yemek Pişir­ ; me ) , Tavır ve Hareket .

Din dersi , karnelerde ilk sırada yer alan ders olup bu , kendisine verilen ehemmiyeti gö ; stermekte­ ; dir . Ç ; ocuk Terbiyesi , Dikiş-Biç ; ki gibi bazı dersler , kız okullarında okutulan derslerdendir . Tü ; rkç ; e dersine son derece ö ; nem verilmekle birlikte kız olsun erkek olsun her talebe , Arapç ; a , Farsç ; a ve yabancı dil ( Fransızca ) olmak ü ; zere ayrıca ü ; ç ; dil ö ; ğrenmektedir . Burada dik­ ; kat ç ; eken nokta , o devirde bir tale­ ; benin ü ; ç ; dil ö ; ğrenmesinin yanı sı­ ; ra Arapç ; a ve Farsç ; anın yabancı dil kabul edilmemesidir .

Bir zamanlar bizde de olduğu gibi ders notlan O ' dan 10 ' a kadardı . Malımı olduğu ü ; zere bugü ; n 5 pe­ ; kiyi , 4 iyi , 3 orta , 2 geç ; er ve 1 de zayıftır . Toplam beş not ve beş de­ ; rece bulunmaktadır . Osmanlı dev­ ; rinde ise 10 not ve 8 derece bulun­ ; maktaydı .

OSMANLICA NOTLAR

Notlar ve dereceler şu şekildeydi :

9-10 - Aliyyü ; lâ ; lâ ; ( pekiyi )
8 - Â ; lâ ; ( iyi )
7 - Karib-i  ; lâ ; ( iyiye yakın )
6 - Vasat ( orta )
5 - Karib-i Vasat ( ortaya yakın )
3-4 - Zayıf
1-2 - Pek Zayıf
0 - Fena

MÜ ; KAFAT VE CEZALAR

Dergimizin 10 . sayısında yayın­ ; lanmış bir makalemizde teferruatıy­ ; la incelediğimiz ü ; zere Osmanlı mekteplerinde mü ; kafatlar , genellik­ ; le ' aferin ' , ' talisin ' , ' imtiyaz ' ad­ ; ları verilen ü ; ç ; belgeden oluşmakta­ ; dır .

Bunlardan aferin , gayretli olan talebelere verilen derecesi en kü ; ç ; ü ; k belgeydi . Tahsin ( beğenme ) imti­ ; handa ikinci olanlara , imtiyaz ( ü ; s­ ; tü ; nlü ; k ) ise birincilere verilirdi .

Bu belgeler tü ; rlü ; renklerde , ç ; eşitli şe­ ; killerle sü ; slenmiş farklı ö ; lç ; ü ; lerde kağıtlardı . Karnede bu belgelerden , okul idaresinden veya dersten ol­ ; mak ü ; zere , dö ; nem dö ; nem kaç ; ar ta­ ; ne alındığı kaydediliyordu .

Ceza olarak dö ; rt tip ceza bulun­ ; maktaydı . Bunlar derecelerine gö ; re tevbih ( ikaz mahiyetinde azarlama ) , izinsizlik , tekdir ( daha şiddetli azar­ ; lama ) ve ihracı muvakkattir ( geç ; ici uzaklaştırma ) , incelediğimiz karne­ ; lerde olmamakla beraber tembih , veliye ihbar ve şikâ ; yet , sicille kayıt , kati ihraç ; gibi daha birtakım cezalar da bulunmaktaydı .

Sonuç ; olarak ; yaygınlaşmaya başladıktan kısa sü ; re sonra tekâ ; mü ; l edip belirli bir forma kavuşan Os­ ; manlı devri cü ; zdanlarının , gü ; nü ; ­ ; mü ; z karnelerinden pek bir farkının olmadığını gö ; rü ; yoruz . Zaten Os­ ; manlı devri karne formu , Cumhuri­ ; yet kurulduktan sonra da uzun yıl­ ; lar aynen kullanılmıştır . Bu bakım­ ; dan -birç ; ok hususta olduğu gibi-gü ; nü ; mü ; z iç ; in ö ; ncü ; olmuştur . Bu­ ; gü ; nkü ; karnelerle mukayese ettiğimizde , Osmanlı devri karnelerinin ü ; stü ; n taraflarının bile bulunduğu bir hakikattir .



( Kaynaklar : Selman Soydermr , ' Osmanlı Mekteplerinde Mü ; kâ ; fatlar ' , Yedıkıta Dergisi , sayı 10 , İstanbul Haziran 2009 . s . 52-55 , İsmail Kara - Alı Birinci , Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle/5ıbyan Mektepleri . İstanbul 2005 . Yahya Akyü ; z . Tü ; rk Eğitim Tarihi , Ankara 2007 . Bayram Kodaman . Abdü ; lhamid Devri Eğitim Sistemi )

Kaynak : yedikita . com