Netanyahu Iktidarinda En Kötü Günlerini Yasayan Ürdün-Israil Iliskilerini Yeni Dönemde Neler Bekliyor?

LEYS EL- CUNEYDI - Binyamin Netanyahu'nun 12 yillik basbakanligi döneminde bariz sekilde yipranan Israil-Ürdün iliskilerinde, geçen ay Israil'de gerçeklesen iktidar degisikligiyle farkli gelismeler yasanabilecegi belirtiliyor.

Israil'de 2009'dan bu yana devam eden Netanyahu iktidarina son veren Gelecek Var Partisi lideri Yair Lapid ve Yamina lideri Naftali Bennett öncülügündeki yeni koalisyon hükümetinin, komsu ve diger ülkelerle iliskilerde birtakim degisiklige gidebilecegi yorumlari yapiliyor.

Mescid-i Aksa'nin Israil ile Ürdün arasinda 26 Ekim 1994'te imzalanan baris antlasmasina göre Ürdün Vakiflar, Islami Isler ve Mukaddesat Bakanligina bagli Kudüs Islami Vakiflar Idaresinin himayesinde bulundugu göz önüne alindiginda, Israil'deki yeni hükümetin iliskilerin seyrinde degisiklige gidebilecegi ülkelerin basinda Ürdün'ün yer almasi muhtemel görünüyor.

- Israil-Ürdün iliskilerindeki kötü dönem ve nedenleri

AA muhabirine Israil-Ürdün iliskilerini degerlendiren uzmanlar, iliskilerin kötülesmesine Israil'in Mescid-i Aksa ve Filistin topraklarina yönelik devam eden ihlallerinin neden oldugunu ve Netanyahu döneminde iki ülke arasinda ciddi anlamda yabancilasma yasandigini belirtti.

Ürdün Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümünden Prof. Muhammed el-Harise, Basbakan Bennett liderligindeki yeni Israil hükümetinin öncelikli olarak iç meselelere odaklanacagini ve bölgeyle daha az ilgilenecegini ifade etti.

Netanyahu iktidari süresince Tel Aviv-Amman iliskilerinde en kötü dönemin yasandigini vurgulayan Harise, bunun ilk ve en önemli nedeninin eski Israil Basbakani'nin olaylara ve ortaklara müspet sekilde yaklasamayan sorunlu kisiligi oldugunu söyledi.

Harise, ikinci neden olarak da Netanyahu liderligindeki sagci koalisyonun, bölgedeki barisin ortaklarindan biri olarak Ürdün'ün oynayacagi rolün önemi ve Kudüs ile Yahudi yerlesim birimleri gibi temel konulardaki tutumunu gösterdi.

Harise, Israil-Ürdün iliskilerinin kötülesmesine yol açan diger nedenleri de Netanyahu, eski ABD Baskani Donald Trump ve damadi Jared Kushner'in yer aldigi "üçlü ittifakla" Filistin ve Ürdün'ün en düsük taleplerini dahi karsilamayan "Yüzyilin Anlasmasi" adi verilen bir sözde baris planinin açiklanmasi; Israil'in bölgedeki ihlallerini artirmasi; adil bir baris ve kalici istikrar gibi bölgenin önceliklerini göz önüne almadan Israil'in bazi Arap ülkeleriyle "normallesme" adimlari atarak iliski agini genisletmesi seklinde siraladi.

- ABD'deki iktidar degisikligi ve iliskilere etkisi

Harise ayrica, ABD'de Trump iktidarinin sona ererek Arap ülkelerinin taleplerini daha iyi anlayan demokratik bir yönetimin is basina geldigi ve yeni yönetimin Israil-Filistin meselesinde iki devletli çözümü destekleyen açiklamalar yaptigi dikkate alindiginda Ürdün'ün Bennett hükümeti döneminde nispeten daha rahat olabilecegini dile getirdi.

Bennett hükümetinin bilesenlerinden sagci kesimin direktiflerine daha fazla meyledebilecegi ihtimaline de isaret eden Harise, "Süphesiz, Ürdün-Israil iliskileri nispeten bir rahatliga tanik olacak. Ancak bu konudaki gelismeler, Bennett hükümetinin Filistin sürecinde barisin saglanmasi için ne kadar ödün verebilecegine bagli." dedi.

- Iki devletli çözüm

Akademisyen ve siyasi analist Halid Senikat, iki ülke arasindaki iliskilerin 1994'te imzalanan Ürdün-Israil Baris Anlasmasi temelinde düzenlendigini belirtti.

Anlasma uyarinca Ürdün'ün Israil'le iliskilerinde kutsal mekanlar ve Kralligin onlar üzerindeki korumasi basta olmak üzere bazi temel çikarlari oldugunu ve bunlara Tel Aviv'in saygi göstermesi gerektigini vurgulayan Senikat, sunlari kaydetti:

"Israil'in statükoyu degistirmeyi amaçlayan her türlü eylemi, Ürdün'le iliskiler üzerinde olumsuz bir etkiye yol açar. Yahudi yerlesimciler ile Israil hükümetinin kutsal topraklardaki tehcir, yeni yerlesim birimleri insa etme ve ibadet edenlerin engellenmesi gibi devam eden provokasyonlarini içeren bu eylemler, Ürdün Hasimi Kralliginin himayesini etkiliyor."

Senikat, iki devletli çözüm konusunda Israil kaynakli herhangi bir duraksamanin da Ürdün'le iliskileri etkileyecegini vurguladi.

"Israil'in asiri saga yönelmesi, uyguladigi yerlesim birimi politikalari ve egemenligini dayatmasi Ürdün'ün çikarlarini tehdit ediyor." diyen Senikat, söz konusu politikalarin bölgenin tamamini istikrarsizlastirdigini söyledi.

- Nispeten daha iyi iliskiler

Ürdün'deki Al el-Beyt Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümünden Prof. Sayil es-Serhan, "Netanyahu döneminde özellikle de son 3 yilda Israil-Ürdün iliskileri gerilimle gölgelendi. Iliskilerdeki bu yabancilasma ve ayrilik, Ürdün'ün, dis politikadaki temel degismezleri arasinda saydigi çok önemli meselelerin ortaya çikmasindan sonra daha da artti." dedi.

Serhan, Ürdün Krali 2. Abdullah'in, "Yüzyilin Anlasmasi" adi verilen sözde baris plani karsisinda izledigi tutumun hem Ürdün-Israil hem de Ürdün-ABD iliskilerinde bir yabancilasma yarattigini dile getirdi.

Serhan ayrica Netanyahu tarafindan benimsenen asirilik dikkate alindiginda Tel Aviv ve Washington'daki iktidar degisimlerinin Ürdün-Israil iliskilerinde bir atilim meydana getirmesinin beklendigini söyledi.

Özellikle Ürdün Krali 2. Abdullah'in bu ay Washington'a yapacagi ziyaretin ardindan, ABD Baskani Joe Biden'in Israil üzerinde baski olusturmasini ve isgal altindaki topraklar ile Gazze'deki son olaylarin ciddiyetinin farkina varmasini bekledigini aktaran Serhan, "Tel Aviv ve Washington'daki iktidar degisiklikleri, Ürdün-Israil iliskisinin, Bennett döneminde selefine göre nispeten daha iyi olacagini söylememize sebep oluyor." ifadelerini kullandi.

Serhan, Filistin meselesinin Ürdün'ün dis politikasinda önemli bir eksen oldugu göz önüne alindiginda Tel Aviv-Amman iliskilerinin daha iyi olmasi halinde herhangi bir uzlasi projesinde Ürdün'e daha fazla rol verilebilecegini sözlerine ekledi.