Sempozyumda İzmit Kağıt Fabrikası’nın İzmir’e Kaçırılış Hikayesi Anlatıldı

Birbirinden ilginç tarihi bilgilerin gün yüzüne çıktığı Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II’de sanayi kenti Kocaeli’de, Cumhuriyet’ten önceki kağıt, çuhane ve mensucat fabrikaları hakkında bilgiler verildi.

İzmit’te kurulacak Kağıt Fabrikası’nın nasıl İzmir’e kaçırıldığı sorusu, Türk tekstil sanayi tarihinin en eski özel sektör kuruluşu Karamürsel Mensucat Fabrikası’nın bombalanma süreci ve saray ile ordunun tekstil alanındaki talebini karşılamak amacıyla kurulan Hereke ve Çuhane tekstil fabrikaları hakkında önemli tarihi notlar oturumda ortaya çıktı.

Kocaeli, günümüzde sanayinin başkenti niteliğinde ve birçok fabrikanın kuruluşuna ev sahipliği yapan kent konumunda bulunuyor. Cumhuriyetten önce de fabrika varlığına dikkat çekilen oturumda Marmara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Emre Dölen, Tanzimat sonrasındaki sanayileşme girişimleri kapsamında Sultan Abdülmecid’in öncülüğünde 1843’te devlet tarafından İzmit’te kâğıt makinesi ile üretim yapacak bir kâğıt fabrikası ile bir çuha fabrikasının kurulmasına karar verildiği bilgisini verdi.

Barutçubaşı Ohannes’in inceleme ve görüşmeler yaparak gerekli araç ve gereçlerin alımını sağlamak üzere Londra’ya gönderildiğini ifade eden Dölen, ”Kâğıt makinesi üreticisi mühendis Bryan Donkin ile görüşülmüş, su gücü yani su çarkı ile işleyen, 60 kişinin çalışacağı ve günde 641 kg kâğıt üretecek bir fabrikanın kuruluşu için bir proje hazırlatılmış ve gerekli planlar çizdirilmiştir” dedi.

Bu planlar Meclis-i Ziraat’te incelenerek 9 Temmuz 1843 tarihli bir mazbata düzenlendiğini ve İzmit’te kurulmasına karar verilmiş olan Kâğıt Fabrikası’nın çeşitli bahaneler ileri sürülerek İzmit’te kurulmasının uygun olmayacağı sonucuna varıldığını dile getiren Prof. Dr. Emre Dölen, ad vermeden fabrikanın kuruluş yeri olarak İzmir’in uygun olduğuna karar verildiğini aktardı. Dölen, Çuha Fabrikasının İzmit’te kurulması kararlaştırıldığı bilgisini veren Mehmet Ali Kağıtçı’nın daha sonra bu mazbatayı ve olayı dile getirerek Kağıt Fabrikası’nın sebepsiz ve karmaşık bir şekilde İzmit’ten İzmir’e geçirildiğini duyurduğunu ifade etti.

Yrd. Doç. Dr. Zeynep Cumhur İskefiyeli ise Türk tekstil sanayi tarihinin en eski özel sektör kuruluşu Karamürsel Mensucat Fabrikası’nın “Karamürsel Fes, Çuha ve Şayak Fabrikası” adıyla İzmit Körfezi’nin Karamürsel sahilinde 1890 yılında Mustafa ve Yusuf Efendiler tarafından kurulduğunu açıkladı.

İskefiyeli, Milli Mücadele yıllarında da fabrikanın ürünleri ile Kuvayi Milliye’ye destek verdiğini dile getirerek, “Ancak savaş sırasında Karamürsel’deki fabrika, işgal kuvvetleri tarafından 1921’de bombalanarak yıkıldı. Bunun üzerine fabrika Cumhuriyet döneminde ismini taşıdığı Karamürsel’den İstanbul’a taşındı” şeklinde konuştu.

Fabrika-i Hümayunlar adı altında 19. yüzyılın ortalarına doğru ülkenin çeşitli yerlerinde hizmete giren fabrikalardan ikisinin Kocaeli İli sınırlarında bulunduğunu ifade eden Doç. Dr. Elif Özlem Aydın ise, Hereke ve Çuhane Fabrika-i Hümayunları, 1843 yılında saray ve ordunun tekstil alanındaki talebini karşılamak amacıyla kurulduğunu ve bu fabrikaların özgün mimarileri ve Osmanlı sanayi tarihindeki önemi ve teknolojik özellikleri ile özgün birer endüstri mirası olduğunu aktardı.