TBMM'nin Araştırmasına Göre Dünyada Sanıkların Görev Yaptığı Meclis Yok

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Araştırma Merkezi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, dünyada sanık konumundaki kişilerin milletvekili adayı gösterildiği nadir ülkelerden birinin Türkiye olduğu ortaya çıktı. Dünyada sanık konumundaki kişiler hiçbir parti tarafından aday gösterilmediği gibi, bunları aday gösteren partiler de hükümet ve koalisyonlarda görev bile alamıyor.

Yüksek Seçim Kurulu(YSK)’nun BDP’li Hatip Dicle’nin milletvekilliğini iptal etmesi ve Ergenekon davası kapsamında tutukluyken milletvekili seçilen Mehmet Haberal ile Mustafa Balbay ile Balyoz sanığı Engin Alan ile KCK sanığı 3 ismin tahliye talepleri mahkemeler tarafından reddedilmişti. BDP ve CHP’nin tutuklu milletvekillerinin serbest bırakılmaması halinde parlamentodaki yemin törenine katılmayacaklarına yönelik açıklamaları sürerken, TBMM Araştırma Merkezi, 28 ülkede bu tür durumlarla ilgili bir rapor hazırladı.

Mahkeme kararlarına rağmen BDP ve CHP’nin parlamento çalışmalarına katılmayacağı yönündeki açıklamalar, bir baskı unsuru olarak değerlendiriliyor. Birçok ülkede hakkında en küçük şaibe bulunan kişiler, yasalar istifalarını gerekli kılmasa bile anında istifa etmek zorunda kalıyor. Türkiye’de ise siyasi partiler, mahkemelerin verdiği kararlara rağmen tutuklu sanıkların serbest bırakılması konusunda ısrar ediyor.

TBMM Araştırma Merkezi’nin ülkeler bazında yaptığı araştırmadan çarpıcı sonuçlar çıktı. Araştırmaya göre bazı ülkelerdeki durum şöyle:

ABD: Belirli ihanet (vatana) davranışları ve suçlamaları olmadıkça bir kişinin kongre adayı veya üyesi olmasının önünde yasal bir engel bulunmuyor. Kongre üyesi olabilmek için, yaş, yurttaşlık ve seçildiği zaman eyalette ikamet etme şartı aranıyor. Bu anayasal nitelikleri karşılayan bir kişi seçildiği takdirde, bir iddianame ile takibat altında ya da bir suçtan mahkûm olmuş olsa bile anayasal olarak Kongre‘de hizmet edebilme hakkına sahip. Ancak pratikte bunun uygulamasına pek rastlanmıyor. En küçük şaibeye karışan isimlere bile kongrede yer alma şansı verilmiyor.

ALMANYA: Düşünceyi açıklama, öğretim ve toplanma özgürlükleri gibi belirli temel hakların kötüye kullanılması sonucu Anayasa Mahkemesi‘nce ilgili kişi, bu temel haklardan mahrum bırakılabiliyor. Vatana ihanet suçu ile birlikte demokratik hukuk devletini tehlikeye düşürme, dış güvenliği tehlikeye düşürme, diğer devlet yetkilileri ve temsilcilerine saldırı, seçimlerin engellenmesi, seçimlerde hile ve yanıltmalar yapmak gibi seçimlere dair belli suçlar, savunma araçlarıyla sabotaj ve güvenliği sarsan istihbarat girişimleri gibi ülke savunmasını tehlikeye sokan suçlarla suçlanan kişiler milletvekili olamıyor.

Federal Seçim Kanunu’na göre her kim, hâkim kararıyla seçilme ehliyetinden yoksun bırakılırsa veya kamu hizmetlerinden yasaklı kılınırsa, seçilme hakkını kaybediyor. Ceza Kanunu’na göre ise en az bir yıl özgürlüğü bağlayıcı ağır ceza ile cezalandırılan bir kişinin 5 yıl süre ile (mahkemenin takdirine bağlı değil) kamu hizmetlerinden yasaklı olduğunu ve seçimler dolayısıyla edindiği hakları (seçilme hakkı da dahil) kaybedeceğini öngörüyor.

ARNAVUTLUK: Hapis cezası devam eden mahkûmlar sadece seçme hakkına sahip. Savcılık tarafından milletvekili hakkında yasal kovuşturma başlatılması için Meclis Başkanı‘na talep geldiğinde Başkan derhal bu talebi Yasama Muafiyeti ve Milletvekilliği Komisyonu‘na gönderiyor. Komisyonun 4 haftalık incelemesinden sonra genel kurulda milletvekili hakkında kovuşturma yapılıp yapılmamasına gizli oyla karar veriliyor. Milletvekili hakkında tutuklama kararları da aynı yöntemle alınıyor. Meclis kavuşturma ve tutuklama talebine 3 ay içinde olumlu veya olumsuz yanıt vermezse bu red anlamına geliyor.

AVUSTURYA: Ülke mahkemelerince bir ya da daha fazla kasıtlı suç oluşturan davranışlarından ötürü bir yıldan daha fazla özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûm olan kişi için seçilme yolu kapalı. Bu seçilme yetersizliği altı ay sonra sona eriyor. Süre, cezanın infazından ve özgürlüğün kısıtlanmasına bağlı olarak önleyici tedbirlerin yerine getirilmesinden ya da ortadan kalkmasından hemen sonra başlıyor.

BELÇİKA: Medeni ve siyasi haklardan mahrum eden mahkeme kararları seçilme yeterliğinin kaybedilmesine yol açıyor. Bazı durumlarda seçilme hakkının kaybedilmesi otomatik olarak gerçekleşirken, bazı durumlarda, örneğin ırkçılığa teşvik gibi bir suçtan mahkûm olanlarda, yargıcın ayrıca seçilme hakkının kaybedildiği yönündeki kararı bildirmesi gerekiyor.

BOSNA-HARSEK: Uluslararası Mahkeme tarafından verilen hapis cezası devam eden veya soruşturulan veya mahkemenin duruşmasına gelmekten kaçınan kişiler seçmen veya aday olamıyor. Bu nitelikte bir kişiyi bünyesinde tutan siyasi partiler veya koalisyonlar seçimlerde yer alamıyor.

ÇEK CUMHURİYETİ: Milletvekilli seçilmek için gerekli niteliğin kaybedilmesi, mahkeme tarafından kamu sağlığı, temyiz yeteneğinin olmaması nedeniyle verilen özgürlüğü kısıtlama kararları ile mümkün. Milletvekilleri seçildikten sonra görevlerini kaybetmezler; ancak dokunulmazlıklarını kaybedebilirler ve suçlu olarak hapis cezasına dahi mahkûm olabilirler. Dokunulmazlık sadece seçildikten sonraki eylemler için değil, seçilmeden önceki eylemler için de kaybedilebilir.

DANİMARKA: Danimarka Parlamentosu seçimleri için oy verme ehliyeti olan herkes, halkın gözünde onun parlamento üyeliğine layık olmadığını düşündürecek bir eylemden mahkûm olmadığı sürece, Parlamento üyeliği için seçilebilir.

ESTONYA: Anayasa’ya göre hakkındaki mahkûmiyet kararı uygulanan kişinin üyeliği sona eriyor. Mahkeme tarafından hukuki ehliyeti kısıtlanmış olanlar veya bir suçtan mahkûm edilenler seçilme yeterliklerini kaybediyor.

FİNLANDİYA: Anayasa’ya göre vesayet altında olanlar hariç, oy kullanma hakkına sahip herkes parlamento seçimlerinde aday olma hakkına sahiptir. Mahkûmiyeti bulunanların seçimlerde aday olmalarını engelleyen herhangi bir yasak bulunmuyor.

GÜRCİSTAN: Mahkûmiyeti bulunan veya hakkında cezai kovuşturma başlatılanların seçimlerde aday olmalarını engelleyen herhangi bir yasak bulunmuyor. Ancak şu şekilde adaylık başvurusunda bulunana rastlanmıyor.

HIRVATİSTAN: Milletvekili seçilme niteliğinin kaybedilmesi ve yargı kararıyla mahkûmiyet haline ilişkin açık düzenlemeler var. Mahkeme kararıyla temyiz yeteneği bulunmayan, mahkeme kararıyla 6 aydan fazla hapis cezası almış olanlar aday olamıyor. Milletvekilleri ancak 5 yıldan fazla hapis cezasının gerektiren suçlarda suçüstü hali olursa Parlamentonun izni olmadan yakalanabilirler.

HOLLANDA: Milletvekili seçilebilmek için diğer koşullara ek olarak oy kullanma yeterliğine de sahip olmak gerekiyor. Seçim Kanunu (Grondwet) göre, mahkeme kararıyla akli dengesizlik nedeniyle yasal yetersizlikleri olduğu tespit edilenler, cezaevinde tutulanlar, mahkeme kararıyla oy kullanma hakkından mahrum bırakılanlar, çocuklar üzerindeki ebeveynlik yahut velayet haklarından mahrum bırakılanlar aday olamıyor. Parlamento üyeleri sıradan vatandaşlar gibi soruşturma ve yargılamaya tabi.

İNGİLTERE: Bir yıldan daha uzun süreye mahkûm olanlar, cezasını çektikleri sırada aday olmaktan ya da milletvekili olmaktan men edilebiliyor. Avam Kamarası üyeliği için vatana ihanet ve seçimlerde yolsuzluk, iflas kısıtlamaları kurallarına tabii olanlar için de ayrı hükümler bulunuyor. Bir ya da daha fazla herhangi suçtan suçlu bulunmuş ve hapis cezasına çarptırılmış veya tutuklama kararı çıkarılmış veya süresiz olarak ya da bir yıldan fazla bir süreliğine tutuklanmış olan bir kişi hüküm ya da talimat uyarınca Birleşik Krallık‘ta ya da İrlanda Cumhuriyeti‘nde tutuklu olduğu müddetçe ya da tutuklanacağı halde yasa dışı bir şekilde kaçak olduğunda Avam Kamarası üyeliği için men ediliyor. 3 yıl süreyle adaylık yasağı da getirilebiliyor. Haklarında bir mahkûmiyet kararı ya da mahkeme kararı olmaksızın adaletten kaçan üyeler de ihraç ediliyor.

İSPANYA: Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûm olanlar ceza süresince, isyan, terörizm veya devlet kurumlarına karşı işlenmiş suçlar ise üyeliğin kaybına yol açıyor.

İSRAİL: Basic Law’a göre herhangi bir mahkeme tarafından kanuna uygun şekilde bu hakkından mahrum bırakılanlar veya devletin güvenliğine karşı işlenen suçtan dolayı beş yıl ya da daha fazla hapis cezası alanlar, hapis cezalarının sona ermesinden itibaren beş yıl geçmedikçe, seçilme yeterliliğine sahip değil.

İSVİÇRE: Bir kişinin daha önce mahkeme tarafından suçluluğunun tespit edilmiş olması, milletvekili seçilmesine bir engel oluşturmuyor. Seçimlerde oy kullanma hakkına sahip her İsviçre vatandaşı, seçilme hakkına da sahip.

İTALYA: Seçilebilme koşullarından birisi oy kullanma hakkına sahip olmak. Kamu güvenliği ve ahlakını tehlikeye attığı gerekçesi ile haklarında önleyici tedbirler öngören nihai karar verilenler; haklarında alıkoyma önlemleri veya şartlı tahliye öngören nihai hüküm verilenler, bu hükmün yasal sonuçları devam ettiği müddetçe; kamu görevi edinmesini süresiz şekilde engelleyici bir suçtan hüküm giyenler oy kullanmadıkları gibi seçilebilme yeterliliğine sahip değil.

MAKEDONYA: Herhangi bir suçtan dolayı hükümlü durumda olanlar veya geçmişte işledikleri herhangi bir suç nedeniyle kesinleşmiş yargı kararı ile haklarında 6 aydan fazla süre hapis cezası verilmiş olanlar milletvekili olamıyor.

NORVEÇ: Askeri Ceza Kanunu’na göre, bir kişi savaş suçları dolayısı ile 10 yıla kadar oy kullanma hakkında mahrum edilebiliyor. Yüce Divan Hükümet, Parlamento ve Yüksek Mahkeme üyelerine bir hapis cezasına ek olarak oy kullanma hakkından mahrumiyete de karar verebilir. Oy kullanma ehliyeti bulunmayan kişilerin seçilme ehliyeti de bulunmuyor. Bir kişinin milletvekili olabilme hakkını kaybetmesi Norveç’te çok nadir rastlanan bir durum. Yüksek Mahkeme böyle bir kararı en son 1926 yılında vermiş.

PORTEKİZ: Bir mahkeme kararıyla medeni haklarından mahrum bırakılanlar; akli melekeleri sağlıklı çalışmayanlar ve bir mahkeme kararıyla siyasi haklarından mahrum bırakılan milletvekili seçilemiyor. Barışa ve insanlığa karşı bir suçtan hüküm giyenler suçun ciddiyetine ve sonuçlarına göre iki yıldan on yıla kadar seçme ve seçilme haklarından mahrum bırakılabiliyor.

ROMANYA: Vatandaşlıktan çıkarılmış, kısıtlı, akli melekeleri yetersiz ya da bir mahkeme kararıyla oy kullanma hakkından mahrum bırakılmış olanlar milletvekili seçilemiyor.

RUSYA: Bir mahkeme kararıyla yetersizliği tespit edilenler ya da bir mahkeme kararıyla tutukluluk altında bulunanlar oy kullanamadığı gibi milletvekili de seçilemiyor.

SIRBİSTAN: Sırp Ceza Kanuna göre herhangi bir mahkûmiyet cezası milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olamıyor.

SLOVAKYA: Kişisel özgürlükleri kısıtlananlar, halen hükümlü olup cezalarını çekmekte olanlar ve hukukî ehliyeti olmayanlar oy kullanamadıkları için bu kişiler milletvekili seçilemiyor.

YUNANİSTAN: Milletvekili olabilmek için Yunanistan vatandaşı olmak, oy verme hakkına sahip olmak ve (en az) 25 yaşında olmak gerekiyor. Bu özelliklerden birini kaybeden üyenin milletvekilliği de otomatik olarak düşüyor. Ehliyetsizler ve bazı ağır cezayı gerektiren suçları işleyenlerin oy kullanma hakkı yok.