ANALIZ - Fransa'nin Afganistan'i Açiklamasi Barkhane Operasyonlari

ISTANBUL -YASAR DEMIR- Bugünlerde Fransa verdigi ani bir kararla 1 Agustos 2014’te baslangiçta tek basina inisiyatif alarak Selefi/El-Kaide çizgisine sahip gruplari ortadan kaldirmaya yönelik baslattigi Sahel olarak adlandirilan Sahra-alti ülkelerini (Moritanya, Çad, Burkina Faso, Mali ve Nijer) kapsayan Barkhane operasyonlarini durdurdugunu açikladi. Akabinde de “Fransafrik” kavrami ekseninden Fransa iç siyasetine, operasyon muvacehesinde dis politikada belirlenecek yeni stratejiden Afrika’da yükselen Fransiz karsitligina kadar birçok alanda tartismalar basladi.

Bu karara içte ve dista çok hizli tepkilerin gösterilmesi sonucunda Cumhurbaskani Emmanuel Macron’un 10 Haziran’da yaptigi “Dis politikamizin parçasi olarak uyguladigimiz Barkhane operasyonundaki askeri varligimizi degisime ugratacagiz” seklindeki açiklamasindan tam anlamiyla ne kastedildigi konusunda ciddi kafa karisikligi ortaya çikti. Haber ilk olarak “Barkhane operasyonlari sona eriyor” basligiyla verildi. En azindan Liberation gazetesinin yaklasimi bu minvalde oldu.terör örgütü Fakat neden “Fransa Sahel’den çekiliyor” seklinde algilanacak bir açiklamaya imza atildi? Halbuki daha 21 Nisan’da Fransa Millet Meclisi’nde görüsülen raporda kullanilan ifadelerde “Sahel ülkelerinde güvenligi saglamak Fransa’nin onurudur” yorumlari yapiliyordu. askeri darbe

Yasanan tartismalari daha iyi anlamak için Barkhane operasyonlarina gelinen süreci ve operasyonlar hakkinda bilgileri tazelemekte fayda var. Afrika kökenli kisilerin Fransa’da gerçeklestirdikleri terör eylemleri basta Fransa olmak üzere birçok Avrupa ülkesini tedirgin etmisti. Diger taraftan El-Kaide baglantili terör gruplarinin Mali’de gerçeklestirdikleri saldirilar sonucunda Mali hükümeti de resmen Fransa’nin destegini talep etti. Dolayisiyla hem bu talebi karsilamak hem de "terörü kaynaginda kurutup" Avrupa’ya yayilimini önlemek maksadiyla 5 binden fazla askerin aktif olarak görev yaptigi, birçok uçak ve agir silahlarla donatilmis operasyon birligi Sahel ülkelerinde Barkhane vadisi boyunca 10 üs bölgesinde konuslandirildi. Yüzölçümü olarak sadece Barkhane bölgesinin kapsadigi alan 5 milyon 97 bin km2’dir. Görüldügü üzere çok genis bir cografyayi kapsayan bir alanda sükûneti tesis etme iddiasiyla yola çikildi.

Ilgili ülkelerle yapilan anlasma geregi onlarin da askeri birliklerinin istirak ettigi birçok operasyon gerçeklestirildi. Örnegin sadece 2020’de 128 operasyon yapildi. Bunun yaninda farkli ülkelerden 18 bin askere egitim verildi, fakat istenilen netice elde edilemedi. Özellikle Boko Haram terör örgütü mensuplarinin sivillere saldirilari engellenemedi. Neticede Fransa tek basina kalkistigi terörle mücadelede etkili olamadi ve müttefikleri Kanada, Almanya, Ispanya, Çekya, Litvanya, Ingiltere ve ABD’den askeri destek alarak bölgedeki askeri varligini sürdürmeye çalisti. Anlasildigi kadariyla ciddi destege ragmen istenilen basari elde edilemedi ve sonunda Fransa operasyonlardaki askeri varligini azaltma yolunu tercih ederek bölgede uluslararasi gücün etkin olmasini talep eder noktaya geldi. Burkina Faso Fransa, bir bakima 11 Eylül 2001’deki saldiri sonrasinda ABD’nin terörle mücadele iddiasiyla Afganistan’da olusturdugu müdahale gücüne benzer bir yapi tesis etmek istiyor.

Baslangiçta yapilan açiklamalarin basina yansidigi haline bakilirsa Fransa, Barkhane operasyonlarini adeta durdurmus ve askeri varligini sonlandirma karari almis gibi bir sonuç ortaya çikti. Ancak resmî açiklamaya bakildiginda Fransiz askeri varliginin ciddi anlamda degisime ugrayacagi vurgusu öne çikiyor. Buna göre operasyonlara katilan 5 bin 100 asker asamali olarak çekilirken Fransiz Özel Kuvvetlerine bagli birlikler kalmaya devam edecek.

Bu noktada Fransa’nin neden böylesine ani bir karar aldigi ve bundan neyi hedefledigi sorularinin yanitlari merak ediliyor. Zira icra edilen harekatlardan kisa süre öncesine kadar övgüyle bahsediliyordu.

- Barkhane sorgulaniyor

Esasen Barkhane operasyonlariyla ilgili ilk ciddi kirilma Mali’de yasanan askeri darbe sonrasi yeni kurulan hükümetin -ki Fransa tarafindan iyi karsilanmamisti- Fransa ile yapilan ortak operasyonlari askiya aldigini duyurmasiyla yasanmisti. Halbuki Fransiz askeri destegini ilk talep eden Baskan Musa Traore idi. Ancak bir anda Mali gibi önemli bir ülkede Fransa istenmeyen devlet konumuna düstü. Bu tavra karsi özellikle Fransiz askeri kanadinda ciddi rahatsizliklar meydana geldigi asikâr.

Ikinci ve belki de en önemli etken ise yurt disi operasyonlarinin bütçeye ciddi oranda bir külfet getirmesi. Operasyonlar kapsaminda sadece 2016 senesinde 33 binden fazla asker intikal ettirilmis, 600 uçak kullanilmis ve yaklasik 1,3 milyar avro harcanmisti. Ayni yilin Senato toplantisinda ortaya konulan veriler isiginda o zamana kadar yapilan harcamalara göre on yil içerisinde 37 milyar avroluk bir maliyet öngörülmüstü. Neticede asker basi yaklasik 100 bin avroluk bir masraftan bahsedilmekte. Gelinen nokta itibariyla 2020’ye kadar dis operasyonlara yillik ortalama 1,4 milyar avro tutarinda harcanmis durumda ve daha ne kadar harcanacagi da kestirilemiyor.inisiyatif Kovid-19 pandemisi sonrasi olusan ekonomik daralmalarin meydana getirdigi toplumsal huzursuzlukla birlikte degerlendirildiginde birçok aydin ve diplomatin “Fransa neden Barkhane operasyonlarinda basat ülke rolünü üstlensin?” sorusunu daha yüksek sesle dillendirdigini müsahede etmekteyiz. Harcanan bunca insan kaynagina ve paraya ragmen Fransa’nin maddi çikar elde etmek bir yana, para kaybetmesi, Macron ve ekibinde ciddi rahatsizliklar meydana getirmis durumda.

Bir baska endise verici durum ise operasyonlarda resmî açiklamalara göre 50’den fazla Fransiz askerinin hayatini kaybetmesi. Bu rakama meydana gelen kazalardaki kayiplar dahil degil. Sabit askeri varligin 5 bin 100 oldugu, yil içerisinde ortalama 15 binden fazla askerin yer aldigi, Sahel bölgesi devletlerinin askerlerinin katki sagladigi, her türlü elektronik teçhizat, agir silah, uçak gibi sofistike harp silahlarina ragmen bölgede sekiz yildir bir netice alinamamasi artik sorgulanir hale geldi. Buna bir de Batili müttefiklerin destegi eklenince ortada askeri olarak kesin bir basarisizlik söz konusu. Her ne kadar yetkililerin zor sartlara ragmen Fransiz askeri varliginin basarili operasyonlara imza attigi, terörizmin ve göçün engelledigi yönünde açiklamalar yapilsa da gerçekte durumun öyle olmadigi birçok kisinin malumu. Örnegin, Türkiye’nin gerçeklestirmis oldugu Zeytin Dali, Baris Pinari gibi daha zor sartlardaki askeri operasyonlarla kiyaslandiginda gelinen nokta itibariyla Fransiz askeri gücünün imajinin ciddi anlamda zedelendigi ortada.

Tüm bu etmenlerin hesaba katilarak Paris’in Sahel hakkinda bir karar verme asamasina geldigi ve bunu da iki temel stratejiye oturttugunu görmekteyiz. Birincisi, Afrika’da özellikle Sahraalti ülkelerinde Fransa’ya yönelen sert tepkilere sahada cevap verme zorunlulugunun hissedilmesi sonucunda adeta “Biz yoksak bakalim etnik, dinsel ve kültürel bölünmüslügünüzle kendinizi nasil idare edeceksiniz” denilmek isteniyor. Nitekim bu minvalde bir strateji 1984’te Çad’da meydana gelen iç çatismalarda görülmüstü.

Ikincisi ise ugranilan bu basarisizligin üstünün örtülerek itibar kaybinin önüne geçilmesi stratejisidir. Bunun için de Fransa, Avrupali devletleri Barkhane operasyonlarina dahil etme karari aldi. Avrupa’ya göçün önlenmesi ve buradan gelecek terör tehdidinin önüne geçilmesi gerekçe gösterilerek digerlerinin de sorumluluk üstlenmesini saglamaya çalisiliyor. Görüldügü kadariyla bu stratejisinde ilerleme kaydetmis durumda. Bununla birlikte, Yunanistan, Sirbistan, Italya gibi ülkeler simdiden asker gönderme sözü verdiler. Ilerleyen günlerde bu stratejinin ne denli basariya ulasacagi daha net ortaya çikacaktir.

Son olarak Barkhane operasyonlarinda Fransa’nin rolünün azalacagi ve yerine Avrupali güçlerin de destegiyle Sahel ülkeleri askerlerinin ikame edilecegi karari farkli degerlendirmelere sebep oluyor. Bazi Afrika ülkelerinde bu karar özellikle Fransiz karsitlarinca sevinçle karsilandi. Barkhane operasyonunun baslamasina sebep olan ve operasyonlarin merkezi konumundaki Mali’de halkin önemli bir kesiminin sessiz kaldigi görülüyor. Çad da yeni durumu dikkat çekici sekilde sakin karsiladi. Geçtigimiz aylarda ayrilikçilarla girilen çatismada öldürülen Devlet Baskani Idris Deby’nin yerine geçen oglu Muhammed Deby henüz olumlu ya da olumsuz bir açiklamada bulunmadi. Bunun Fransa’da “sükût ikrardan gelir” kabilinden anlasilacagina süphe yok.

Tüm Fransiz karsiti havanin estirecegi rüzgârin farkinda olarak son tahlilde Fransa’nin Sahel (G5) ülkelerine “Fransa’siz Afrika düsünülemez” dedirtmeye matuf bir manevra gerçeklestirdigini belirtmek mümkün. Fransa bunu yaparken de meseleye çok yönlü yaklasiyor. Örnegin Mali’ye yönelik duyulan hosnutsuzluk daha sert dile getirilirken simdilik sessiz kalan Çad ile görüsme sonrasi yapilan açiklamada Fransa’nin askeri desteginin devam edeceginin belirtilmesi manidar. Halbuki Barkhane operasyonunun paydasi olan ülkeler terörizmi bitirmek için birlikte hareket etmekteydiler. Bu haliyle Sahel’de kartlar yeniden karilmak üzere. Bu noktada Mali’nin Fransa yerine Rus ve Türk destegini isteyecegi konusuluyor. Böylesi bir girisimin Fransa tarafindan tepkiyle karsilanacagini kestirmek zor degil. Macron’un manidar kabul edilebilecek yaklasiminin ne gibi bir sonuç doguracagi da merak konusu. Ancak operasyonu tamamlamadan askeri olarak çekilen bir Fransa imajinin Afrika basta olmak üzere tüm dünyada zedelenecegini de asikâr.

???????[Doktora derecesini 2010’da Strasbourg Üniversitesi’nde Hatay’in Türkiye’ye katilmasi ve Fransa’nin Levant (Yakin Dogu) politikasi üzerine yaptigi çalismayla alan Dr. Yasar Demir “Fransa’nin Yakindogu Politikasi” ve “Suriye ve Hatay” kitaplarinin yazaridir]

terör örgütü https://www.liberation.fr/international/afrique/sahel-macron-annonce-la-fin-de-loperation-barkhane-20210610_2Y5SLTR36ZFBFBJFOJ63AL2TWI/

askeri darbe https://www.assemblee-nationale.fr/dyn/15/rapports/cion_def/l15b4089_rapport-information#_Toc256000126.

Burkina Faso https://www.arte.tv/fr/videos/104241-000-A/fin-de-l-operation-barkhane-dans-le-sahel/

inisiyatif https://www.lexpress.fr/actualite/societe/fin-de-barkhane-les-operations-exterieures-un-cout-humain-et-financier-pour-la-france_2152663.html