ANALİZ - İngiliz Hastaya Tartışmalı Mali İlk Yardım Paketi

GÖKHAN KURTARAN - İngiltere’nin sorunları giderek artan sağlık sistemine (NHS) yıllık yaklaşık 20 milyar sterlin ek yatırım yapılması planlanırken ülkede mali paketin nasıl finanse edileceğine ilişkin tartışmalar devam ediyor.

İngiltere’de sekiz yıldır devam eden kemer sıkma programının ardından sağlık sisteminde giderek artan sorunlar ülkenin ana gündem maddesini oluşturmayı sürdürüyor.

Ücretsiz ve herkes için eşit sağlık hizmetinin verilmesini amaçlayan İngiliz sağlık sistemi artan talebe karşı azalan maddi kaynaklar karşısında artık yeterli hizmeti veremiyor.

İngiliz hükümeti, kısa zaman önce artan enflasyon karşısında düşük ücretler ve uzun vardiyalarda çalışmak zorunda kalan sağlık çalışanlarının maaşlarının artırılması konusunda sağlık sendikaları ile anlaşmaya varmıştı. Buna rağmen uzayan bekleme listelerindeki hastalar, alternatif tedavi için başka ülkelere seyahat etmeyi dahi göze alırken, İngiltere’de 2010 yılından beri iktidarda olan Muhafazakar Parti, giderek bozulan sağlık sisteminin faturasının bir sonrası seçimde kendisine kesilmesinden endişeli.

Öte yandan İngiltere’nin, Avrupa Birliği’nden (AB) çıkış sürecindeki belirsizlikler nedeniyle yavaşlayan büyümesi ve bozulan kamu finansman yapısı ile sağlık sistemine yapılması planlanan mali katkıyı nasıl finanse edeceği de gündemin ana tartışma konularından.

Geçen hafta sonunda bu konuya açıklık getirmek üzere İngiltere’nin deneyimli gazetecilerinden Andrew Marr’ın sorularını yanıtlayan İngiltere Başbakanı Theresa May, İngiltere’nin AB’den ayrılmasıyla birlikte üyelik için ödediği payın ülkenin sağlık sistemine aktarılabileceği söyledi.

Başbakan May, “Şu anda, Avrupa Birliği’nin bir üyesi olarak her yıl, üyelik için dikkate değer miktarda para ödüyoruz. Ayrıldığımızda, bunu ödemeyeceğiz. Bunu önceliklerimiz için kullanacağımız. NHS (sağlık sistemi) bizim bir numaralı önceliğimiz.” ifadelerini kullandı.

İngiltere’de AB’ye yapılan yıllık katkının ülkenin sağlık sistemine aktarılması gerektiği yönündeki söylem ilk kez gündeme gelmiyor. İngiltere’de 2016 yılının haziran ayında yapılan AB referandumunun kampanya sürecinde, içerisinde şu an Dışişleri Bakanlığı koltuğunda oturan Boris Johnson’ın da olduğu Brexit yanlısı isimler bunu sıkça gündeme taşımıştı.

Bu kez de İngiltere Başbakanı Theresa May sağlık sisteminin kronikleşen sorunlarına çareyi AB’ye verilen ödeneğin hazinenin kasasında kalmasından umuyor ama İngiltere’de bütçe hesaplamaları, ileriye dönük projeksiyonlar, İngiltere ve AB arasındaki gelir gider ilişkisi AB’ye ödenen aidatın kasada kalmasının aslında bir kaynak olarak kabul edilemeyeceğini gösteriyor. Hatta İngiliz basınında Başbakan May’in açıklamalarının partisi içerisindeki “sert Brexit” yanlılarını tatmin etmek için yapıldığı öne sürülmekte.

İngiltere’de halihazırda Dışişleri Bakanlığı görevini yürüten Boris Johnson, 2016 yılının haziran ayında yapılan AB referandumu öncesinde Brexit’ten yana kampanya yürütürken, İngiltere’nin AB’ye haftada 350 milyon sterlin ödediğini, bu gider kaleminin birlikten ayrıldıktan sonra sağlık sisteminin finansmanında kullanılması gerektiğini savunmuştu.

- İngiltere’nin AB’ye katkısı ne kadar?

İngiltere AB’den çıkışla birlikte üyelik ücretinin cebinde kalacağını düşünse de, birlikte yapılan ticaretin devamının sağlanması, Avrupa piyasalarına erişimin sürdürülmesi gibi nedenle ortaya çıkacak ek maliyetler söz konusu.

İngiltere’nin bağımsız bilgi doğrulama platformu Full Facts’in verilerine göre, İngiltere AB’ye her yıl yaklaşık 13-14 milyar sterlin arasında bir ödeme yapıyor. Bu da yaklaşık haftalık 250 ila 280 milyon sterlin seviyesinde bir rakama denk geliyor. Öte yandan İngiltere’nin yaptığı bu ödemenin bir kısmı AB’nin İngiltere’nin Galler ve Cornwall gibi bölgelerdeki tarım projelerine aktarılıyor. AB fonlarından İngiltere’deki projelere yılda toplam 4 milyar sterlin aktarılıyor. Bu da haftada yaklaşık 75 milyon sterline denk. İngiltere’nin AB’ye yaptığı mali katkıda bu miktar düşüldüğünde ise yılda ortalama yaklaşık 9-10 milyar sterlin kalıyor.

Öte yandan uzmanlara göre İngiltere’nin AB’den 2021 yılında ayrılmasıyla 9-10 milyar sterlin hazinesinde kalacak gibi görünse de, Avrupa piyasasına erişime devam edeceği düşünüldüğünde en az bu rakama yakın ya da daha yüksek bir rakamın AB’ye piyasa erişimi için ödenmesinin söz konusu olduğu söylemek mümkün.

- Piyasa erişimi ve boşanma tazminatı

Merkezi Londra’da bulunan Mali Araştırmalar Enstitüsü Direktörü Paul Johnson’a göre İngiltere’nin AB’den ayrılması karşılığında kasasında kalan ek bir üyelik bedeli olmayacak. Bunun sebebi ise İngiltere’nin AB ile müzakerelerinin sonucunda ortaya çıkacak ek maliyetlerin henüz net olarak belli olmaması.

İngiltere’nin AB ile sağlanacak olası yeni bir ticaret anlaşmasında Avrupa piyasalarına erişimin hangi ek maliyetlerle sağlayabileceği henüz bilinmiyor. Üstelik İngiltere’nin birlikten ayrılmasıyla devam eden yükümlülükleri gereğince “boşanma tazminatı” olarak adlandırılan bir ödeme yapması gerekiyor.

Bağımsız Bütçe Sorumluluk Ofisi’nin (OBR) bu yılın mart ayında açıkladığı verilere göre, İngiltere’nin AB’den ayrılmasıyla birliği yaklaşık 37 milyar sterlin ödemesi öngörülüyor. Bu boşanma tazminatının yüzde 45’in denk gelen 16 milyar sterlinlik kısmının AB’den ayrıldıktan iki sene içerisinde ödenmesi planlanıyor. Geri kalan ödemelerin ise 2064 yılına kadar yapılması planlanıyor.

Peki İngiltere’nin sağlık sistemine yapılması planlan mali katkı nasıl finanse edilecek? İngiltere Sağlık ve Sosyal Bakım Bakanı Jeremy Hunt hafta başında ülkenin sağlık sistemine gelecek 5 yıl boyunca yapılacak yıllık ortalama yüzde 3,4 oranındaki yatırım artışının finansmanında vergilerin yükseltilmesine ihtiyaç duyulacağını söyledi.

Sağlık sistemine yapılacak ek katkının finansmanına ilişkin detayların bütçe ile birlikte açıklanacağını duyuran Hunt, İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılması (Brexit) sürecinden, büyümeden ve vergi artışından gelecek mali kaynakların ek finansman paketinde kullanılacağını vurguladı.

Muhalefetteki İşçi Partisi'nin Gölge Maliye Bakanı John McDonnell ise finansman modelinin sağlıksız olduğu eleştirisinde bulunuyor.