Anayasa Kitapçığı Fırlatma Krizinin Üzerinden 17 Yıl Geçti

DENİZ ÇİÇEK - Devletin zirvesinde yaşanan Anayasa kitapçığı fırlatma olayı ve onun tetiklediği 2001 krizinin üzerinden 17 yıl geçti. O dönem görevde olan bakanlar, Türkiye'nin maruz kaldığı ekonomik operasyonun günümüzle benzerlik taşıdığını belirtti.

Türkiye, 19 Şubat 2001'de toplanan Milli Güvenlik Kurulunda (MGK), dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile dönemin Başbakanı Bülent Ecevit arasında yaşanan Anayasa kitapçığı fırlatma olayının etkisiyle tarihinin en büyük krizlerinden birini yaşadı.

MGK sonrası yapılan açıklamalarla kriz büyürken, borsa ilk gün yüzde 14,6, üç günde 29,3 değer kaybetti. Repo faizleri yüzde 760'a, ardından da yüzde 7 bin 500'e tırmandı. Merkez Bankasından 7,6 milyar dolarlık döviz çıkışı oldu. Türkiye 2001 yılında yüzde 5,7 küçülürken, enflasyon oranı yüzde 88'i aştı.

Türkiye, krizin ilerleyen dönemlerinde "sabit döviz kuru" sistemini terk ederek, dalgalı kura geçti. Kriz öncesi 623 bin lira olan dolar, 1 milyon 225 bin liraya tırmandı. İç borçlanmanın ortalama vadesi 410 günden 148 güne düştü. Kredi kartlarında aylık faizler yüzde 60'lara kadar tırmandı.

2000 yılında yüzde 6,5 olan işsizlik oranı, 2001 yılında yüzde 8,5'e, 2002'de 10,3'e yükseldi. Standart and Poor's, Türkiye'nin kredi notunu düşürürken, mart ayında Kemal Derviş, ekonomiden sorumlu devlet bakanı olarak kabineye girdi. Bankalara el koyma süreci bu dönemde de devam etti. Ekonomideki sıkıntıya bağlı olarak büyük esnaf eylemleri başladı.

Hükümet tarafından, krizin etkilerini ortadan kaldırmak için "Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı" açıklandı. Merkez Bankasına özerklik getiren yasa ile Bankacılık Yasası bu dönemde Meclisten geçti. Türkiye, 20 milyon liralık banknotla tanıştı. İlerleyen dönemde pek çok bakan ve bürokrat görevlerinden istifa etti.

3 Kasım 2002'de yapılan seçimlerde, AK Parti tek başına iktidara geldi. Krizin yaşandığı dönemde koalisyonda bulunan DSP, MHP ve ANAP ise Meclis dışında kaldı.

- "Cottarelli tatile çıkmıştı"

Dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Ahmet Kenan Tanrıkulu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Anayasa kitapçığı krizinin yaşandığı 19 Şubat 2001'de MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ile yurt dışında olduklarını ve olaydan telefonla haberdar edildiklerini belirterek, "Yurt dışından dönünce bu olayı kucağımızda bulduk. Bu krizin öncesinde de Kasım 2000'den Şubat 2001'e giden dönemde, ülke olarak aynı bugünlerde olduğu gibi yine finansal anlamda operasyona tabi tutulmaya çalışıldık. Bugün nasıl ekonomik tetikçiler varsa o gün de ekonomik tetikçiler vardı. Uluslararası güçlerin Türkiye üzerindeki çıkarlarının neden olduğu ekonomik tetikçilik olayıydı." dedi.

O dönem kurda aşırı oynamalar yaşandığına ve cari açığın da kritik seviyede olduğuna işaret eden Tanrıkulu, "Krizi, sadece Anayasa kitapçığı fırlatmaya bağlamamak lazım. O olay, son damlası oldu. Öncesinde uluslararası bazı bankaların, Türkiye'den ciddi para çekmesi gibi sabotajları vardı. Aynı bugün gibi. Bu dönemle mukayese ediyorum, ülke yine benzer olaylarla karşı karşıya kalmış." diye konuştu.

Tanrıkulu, o süreçte, dönemin Başbakanı Ecevit başkanlığında yapılan bir ekonomi toplantısında sabit kurdan dalgalı kur rejimine geçişin ele alındığını anımsatarak, şöyle devam etti:

"Merkez Bankası sabit kuru hazirana kadar açıklamıştı. Dalgalı kura ben de dahil bazı isimler, Genel Başkanımız itiraz etti. Tartışma konusu olmuştu. Fikir, Merkez Bankası ve Hazine yönetiminden gelmişti. O olay, IMF'nin bizim üzerimizdeki operasyonudur. 'IMF istiyor' denilince, Genel Başkanımız IMF Türkiye Masası Şefi Carlo Cottarelli'nin aranmasını istedi. Aradık ancak ulaşamadık, adam yok, ABD'de tatilmiş ve tatile çıkmış. Bankalarla ilgili o dönem çok tartışma çıktı, biz hep itiraz ettik."

- "Kitapçık fırlatıldı diye ekonomi çökmez"

Dönemin dış ticaretten sorumlu Devlet Bakanı Tunca Toskay da Anayasa kitapçığı fırlatma olayının, krizle doğrudan ilgisi olduğunu düşünmediğini ve o olayın işin magazin tarafı olduğunu söyledi. Toskay, o dönem kamu iştirakleri ve finans sektörünün kötü durumda olduğuna dikkati çekti. Sabit kur rejiminde, kurun belli bir bantta oynama imkanı olsa, krizi önlemenin ve hafif geçirmenin mümkün olabileceğine işaret eden Toskay, "O dönemde bankalarda çözülme başladı. Şubattaki olayla da tutunulamadı. Şimdi Türkiye ve ABD ilişkilerine bakınca, Kemal Derviş niye geldi, fonksiyonu neydi, daha iyi anlamak mümkün olabilir. Hükümetin düşürülmesinde kendisi aktif rol oynadı, Meclisteki güvenoyu tabanını yok ettiler. Siyaset, dış politika ve iç ekonomik şartlar üst üste geldi. Anayasa kitapçığı olayı olmasaydı iyi olurdu ama Anayasa kitapçığı fırlatıldı diye ülke ekonomisi çökmez." değerlendirmesinde bulundu.

Toskay, olayın yaşadığı sırada bir resepsiyonda olduğunu ve yaşananlar üzerine hemen Başbakanlıkta toplantı yaptıklarını hatırlatarak, "O toplantıda, programdan sorumlu olan Merkez Bankası Başkanı ve Hazine Müsteşarı'na 'Bu program patlarsa sorumlusu sizsiniz.' dedim. Sonrasında da istifa ettiler zaten. Hükümetin seçime giderken çok basit taleplerini bloke ettiler. Fındık desteklemesi gibi rakamlar bile ödenmedi." ifadesini kullandı.

- "Türkiye'nin şoklara direnci 2001'e göre katbekat arttı"

İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nurullah Gür de Anayasa kitapçığı fırlatma vakasının, Cumhuriyet tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden birinin fitilini ateşlediğini belirterek, bu olayın, zaten 2000 yılının sonunda zor günler geçiren Türkiye ekonomisinin dibi görmesine neden olduğunu dile getirdi. Türkiye ekonomisinin 2001 yılında daraldığını anımsatan Gür, "Dolar kuru 600 bin lira seviyesinden 1 milyon liranın üzerine çıktı. Bu süreçte 10'dan fazla banka Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredildi. Mevduat sahiplerinin tasarrufları kısa sürede eridi. Repo faizleri yüzde 7 bin 500 seviyesini gördü. Borsa çöktü. İşsizlik ve yoksulluk hızla arttı. Ekonomideki bu çöküş yüzünden Türkiye yeniden IMF ile masaya oturmak zorunda kaldı. 2000-2001 krizi sonrasında bankacılık sektörü ve kamu maliyesi yeniden yapılandırıldı." dedi.

2002 yılındaki genel seçimler sonrası yakalanan siyasi istikrarın, makroekonomik istikrarın sağlanmasının önünü açtığını ifade eden Gür, bankacılık sektörünün kendisini geliştirdiğini, bütçe açığı ve kamu borç oranının hızla düştüğünü, enflasyonun çok uzun bir aradan sonra tek haneli rakamlara indiğini anlattı.

Nurullah Gür, şunları kaydetti:

"2000-2001 krizinden sonra gerçekleştirilen yapısal reformlar ve 15 yıldan daha fazla süredir devam eden siyasi istikrar Türkiye ekonomisinin iç ve dış şoklara karşı direncini 2001 yılına kıyasla katbekat artırmıştır. Türkiye, küresel finans krizinin etkilerinden dünya genelinde en hızlı kurtulan ülkelerden biri olmuştur. Türkiye ekonomisi, Gezi Parkı olaylarından 17-25 Aralık operasyonlarına, Suriye'deki iç savaştan 15 Temmuz hain darbe girişimine kadar birçok iç ve dış şoklardan asgari düzeyde etkilenerek yükselişini sürdürmektedir. Son yıllarda yaşadığımız bunca badireye rağmen Türkiye son yıllarda G20 ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ilk üç ekonomiden birisidir. Bu, her ülkenin ulaşabileceği bir başarı değildir."