Musul, 84 yıl önce Irak'a verildi

Türk kamuoyunun gündeminde yıllardır yer alan Musul, Milletler Cemiyetinin 16 Aralık 1925'te, daha önce saptanan ''Brüksel hattını'' Türk-Irak sürekli sınırı olarak kabul etmesiyle Irak'a verildi.

Milletler Cemiyeti Konseyi, 29 Ekim 1924'te yaptığı toplantıda, Musul'u dışarıda bırakarak, Türk-Irak sınırını geçici olarak saptadı. Lozan Konferansı'nda sorunun çözümü Türkiye ile İngiltere'ye bırakılmıştı. Dokuz ay içinde anlaşma sağlanamazsa konu Milletler Cemiyetine gidecekti.

Bu arada, Ağustos 1924'te Nasturi ayaklanması baş gösterdi. Ayaklanmanın bastırılması için askeri harekat sürerken, Milletler Cemiyeti 20 Eylül'de Musul sorununu görüşmeye başladı. Türkiye'nin, Musul'da plebisit yapılması önerisine İngiltere karşı çıktı. Türkiye'nin başlattığı askeri harekat sırasında; Türk ve İngiliz birlikleri arasında yer yer çatışma yaşanması üzerine İngiltere, 9 Ekim'de Türk birliklerinin 48 saat içinde geri çekilmesini istedi. Türkiye de geçici bir sınır çizilmesi amacıyla Milletler Cemiyetine başvurdu. 29 Ekim 1924'te geçici sınırın saptanması üzerine, sorun geçici olarak dondurulmuş oldu.

Musul konusundaki görüşmeler 1925'te de sürdürüldü ve 5 Haziran 1926'da bir anlaşmaya varıldı. Buna göre Türkiye, Musul petrollerinin gelirinden 25 yıl süreyle yüzde 10 pay almayı kabul ederek haklarından vazgeçti. Türkiye, daha sonra 500 bin İngiliz Sterlini karşılığı anlaşmayla belirlenen bu hakkını da bıraktı.

Belli başlı diğer olaylar

12 Aralık

1900- Norveçli Johann Waaler, ''kağıt tutacağı''nın (ataş)

patentini aldı.

1901- İtalyan mucit Guglielmo Marconi, telsiz telgraf sistemini

geliştirdi ve İngiltere'den Atlantik aşırı ilk mesajını gönderdi.

1923- TBMM, 15 Mayıs 1919 ile 1 Kasım 1923 arasında üstün hizmet

gösterenlere İstiklal Madalyası verilmesini kararlaştırdı.

1940- Salvador gemisi Silivri önlerinde battı. Bulgaristan'dan

Filistin'e gittiği açıklanan gemideki 352 Musevi yolcunun 230'u

boğularak öldü.

1949- TBMM, Türkiye'nin Avrupa Konseyine katılmasını onayladı.

1966- Yönetmen Metin Erksan'ın Fakir Baykurt'un romanından

sinemaya uyarladığı ''Yılanların Öcü'' adlı film, Tunus'ta

düzenlenen Kartaca Film Festivali'nde altın madalya kazandı.

1988- Ressam Zeki Faik Sezer 83 yaşında öldü.

1991- Endonezya'daki depremde 1500 kişi hayatını kaybetti.

1997- Opera sanatçısı Zehra Yıldız İstanbul'da öldü.

2000- Etiyopya ile Eritre arasında iki yıl süren savaşa son

veren barış anlaşması Cezayir'de imzalandı.

2003- Azerbaycan'ın eski Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, tedavi

gördüğü ABD'de vefat etti.

2004- Fatih Akın'ın filmi ''Duvara Karşı'' Avrupa Sinema

Akademisince verilen 2004 Avrupa En İyi Film Ödülü'nü kazandı.

2008- Eski Rum yönetimi lideri Tasos Papadopulos akciğer kanserine

yenik düştü. Papadopulos'un cenaze töreni 15 Aralık'ta yapıldı.

2010- Türk Halk Müziği sanatçısı Abdurrahman Kızılay, 60 yaşında

vefat etti.

13 Aralık

1522- Kanuni, Rodos'un teslimini istedi.

1754- Sultan I. Mahmud öldü.

1789- Fransa'da Ulusal Muhafız Birliği (National Guard) kuruldu.

1914- Mesudiye zırhlısı, Çanakkale'de bir İngiliz denizaltısı

tarafından batırıldı.

1943- İkinci Basın Kongresi Ankara'da toplandı.

1945- Filarmoni Derneği İstanbul'da ilk konserini verdi.

1949- İsrail Kudüs'ü başkent ilan etti. Arap-İsrail Savaşı'ndan sonra,

Eski Kent ve Doğu Kudüs Ürdün'de, Batı Kudüs de İsrail'de kaldı. Kent,

BM kararlarına göre ''uluslararası kent'' ilan edilmişti.

1957- İran'da meydana gelen depremde 2 bin kişi öldü.

1960- Fransa Cumhurbaşkanı Charles De Gaulle'ün Cezayir ziyareti olaylı

geçti. Fransız milliyetçilerinin çıkardığı olaylarda 123 kişi öldü.

1974- Anadolu Ajansı TAŞ'nin kurucuları (1925) arasında ve ilk

yönetim kurulunda üye olarak yer alan; romancı, gazeteci,

siyaset adamı Yakup Kadri Karaosmanoğlu, AA Yönetim Kurulu

Başkanlığı'nı yürütürken, Ankara'da 85 yaşında vefat etti.

1977- Öykücü ve romancı Oğuz Atay İstanbul'da 43 yaşında öldü.

1979- Şair ve yazar Behçet Necatigil 63 yaşında İstanbul'da

yaşamını kaybetti.

1995- Avrupa Parlamentosu, Türkiye ile imzalanan Gümrük Birliği

anlaşmasını onayladı.

1998- İtalya'da düzenlenen 5. Avrupa Kros Şampiyonası'nda Türk

Genç Bayan Milli Takımı şampiyon oldu.

14 Aralık

1503- Fransız astrolog ve fizikçi Nostradamus (Michel de

Nostredame) doğdu.

1799- ABD'nin kurucusu ve ilk başkanı George Washington öldü.

1900- Bilim adamı Max Planck, kuantum teorisini Berlin Fizik

Birliğinde sundu.

1911- Güney Kutbu'nu keşfetmek için bir yıl boyunca hazırlıklar

yapan Norveçli kaşif Ronald Amundsen bu bölgeye ulaştı.

1939- Sovyetler Birliği, Milletler Cemiyeti üyeliğinden çıkarıldı.

1967- Yunanistan Kralı Konstantin'in cuntaya karşı darbe girişimi

başarısız oldu. Albaylar Cuntası iktidarı sürdü. Kral ülkesini

terk etmek zorunda kaldı.

1981- İsrail, Suriye kontrolündeki Golan Tepeleri'ni ilhak etti.

İsrail parlamentosu, Golan Tepeleri'nin ilhakını bir günde onayladı.

1989- Şili'de ilk demokratik seçimler yapıldı.

1995- Bosna'da barış için anlaşmaya varıldı.

2002- Çankırı'da Vali Ayhan Çevik'e bombalı saldırıya karışmaktan

aranan terör örgütü TKP-ML-TİKKO üyesi Selma Korkut, Sivas'ta

emniyet güçlerine teslim oldu.

2002- DYP 7. Olağan Büyük Kongresi'nde, Elazığ Milletvekili

Mehmet Ağar Genel Başkan seçildi.

2003- Bestekâr udi İrfan Özbakır öldü.

2003- Devrik Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin, doğum yeri

Tikrit'e 20 kilometre uzaklıktaki El Dor kasabasında bir

sığınakta ABD birliklerince yakalandı.

2004- İstanbul'da G-MALL Kültür ve Alışveriş Merkezi'ndeki

''Büyü'' filminin galasında, sinemada çıkan yangında 164 kişi

dumandan etkilendi, üç kişide yanıklar oluştu.

2005- Kuş gribi vakalarının ardından 14 Ekim'de yasaklanan kanatlı

yaban hayvanlarının avı serbest bırakıldı.

2008- Iraklı gazeteci Muntazır El Zeydi, Irak'a sürpriz ziyarette

bulunan ABD Başkanı George W. Bush'a Irak Başbakanı Nuri El Maliki

ile düzenlediği basın toplantısı sırasında ayakkabılarını fırlattı.

El Zeydi, konuk devlet başkanına hakaret ve saldırıdan üç yıl hapisle

cezalandırıldı. Temyiz mahkemesince cezası dokuz aya indirilen El Zeydi

15 Eylül 2009;da serbest kaldı.

2010- ABD'nin Afganistan ve Pakistan Özel Temsilcisi Richard Holbrooke öldü.

15 Aralık

1574- II. Sultan Selim öldü.

1840- Napolyon Bonapart'ın kalıntıları St. Helene Adası'ndan

Paris'e getirilerek Invalides'e gömüldü.

1890- Amerikan yerli kabilelerinden Titan Dakotalarının şefi

''Oturan Boğa'' (Tatanka İyotake), ABD'nin harekete geçirdiği

yerel polis ve askerler tarafından öldürüldü.

1934- Bingöl'de 4,9 büyüklüğündeki depremde 12 kişi öldü.

1936- Ankara'da 19 Mayıs Stadyumu Başbakan İsmet İnönü'nün

söylevi ile açıldı.

1939- ''Rüzgar Gibi Geçti'' filmi ilk kez gösterildi.

1941- 769 Rumen Yahudisi yolcusuyla Filistin'e giden Struma

gemisi İstanbul'a geldi. Geminin yolcu indirmesi yasaklandı.

1948- Fransa ilk nükleer reaktörün kuruluş çalışmalarına başladı.

1948- TBMM'de Sivas Kongresi'ne Seçilen Temsil Heyeti Üyeleriyle

TBMM'nin Birinci Döneminde Bulunan Üyelere Vatani Hizmet Tertibinden

Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kabul edildi.

1949- Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün

(UNESCO) İstanbul bürosu açıldı.

1954- Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı kuruldu.

1957- Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Yunanistan'ın Kıbrıs

tezini reddetti.

1960- Erzurum'da radyo istasyonu açıldı.

1986- Olimpiyat şampiyonu halterci Naim Süleymanoğlu, Türk

vatandaşı oldu.

1987- Cumhuriyet tarihinde dolar, resmen ilk kez dört haneli

rakama ulaştı. Merkez Bankası Amerikan Dolarının satış kurunu

1.300 liraya yükseltti.

1992- TRT'nin kurucularından ve ilk Genel Müdürü Adnan Öztrak öldü.

2000- Bitlis'in Tatvan ilçesi yakınında 6. Zırhlı Tugay

Komutanlığına ait askeri helikopter düştü. Kazada iki asker şehit

oldu, beş asker yaralandı.

2000- Afyonkarahisar ve çevresinde büyüklüğü 5,8 olan depremde

altı kişi öldü, 42 kişi yaralandı.

2004- Şair ve yazar Şükran Kurdakul 77 yaşında İstanbul'da öldü.

2006- II. Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğrayan Japonya'nın 1945'ten

sonra ilk kez resmen savunma bakanlığı oldu.

16 Aralık

1474- Türk astronom ve matematikçi Ali Kuşçu İstanbul'da öldü.

1724- Türkiye'de ilk kitap (Vankulu Lügati) basıldı.

1770- Alman besteci Ludwig Von Beethoven doğdu.

1918- Giresun'da ''Işık'' adlı milli gazete çıkmaya başladı.

1920- Çin'in kuzeybatısındaki Ganzu eyaletinde, 8,6

büyüklüğündeki depremde 100 bin kişi öldü.

1925- Milletler Cemiyeti Konseyi, daha önce saptanan ''Brüksel

hattı''nı, Türk Irak sürekli sınırı olarak kabul etti. Bu karar

uyarınca Musul Irak'ta kaldı.

1932- Samsun-Sivas demiryolu hattı işletmeye açıldı.

1949- Ahmet Sukarno Endonezya'nın ilk cumhurbaşkanı oldu.

1956- Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Cumhurbaşkanlığı Katipliği

yapan; mizah yazarı, romancı, gazeteci Ercüment Ekrem Talu 68

yaşında İstanbul'da hayatını kaybetti.

1969- İstanbul Boğaz Köprüsü 303 milyar liraya ihale edildi.

1986- Kocaeli Gazeteciler Cemiyeti kuruldu.

1996- Kerkük Yumurtalık Boru Hattı yeniden açıldı.

1998- IV. Ulusal Yayın Kongresi Ankara'da çalışmalarına başladı.

2002- Basın Şeref Kartı sahibi Rakım Ziyaoğlu İstanbul'da öldü.

2007- Irak'ın kuzeyindeki Zap, Avaşin, Hakurk bölgeleri ile

Kandil Dağı'ndaki terör örgütüne ait hedefler, savaş uçaklarının

gece düzenlediği geniş kapsamlı hava harekatı ve ardından da uzun

menzilli silahlarla vuruldu.

2010- ''Pembe Panter'' ve ''102'' gibi filmlere imza atan yönetmen

Blake Edwards 88 yaşında öldü.

17 Aralık

1273- Mevlana Celaleddini Rumi öldü.

1399- Avrupa'ya Moğol istilası başladı.

1777- Fransa, Amerika'nın bağımsızlığını kabul etti.

1830- Güney Amerikalı direnişçi Simon Bolivar öldü.

1903- Wright kardeşler ilk uçuşu gerçekleştirdi.

1908- İttihat ve Terakki Cemiyeti, II. Meşrutiyet'in ilanından

sonra İttihat ve Terakki Fırkası adını aldı.

1918- Fransız askerleri denizden Mersin'e çıkarma yapmaya başladı.

(Mersin, Tarsus, Adana, Ceyhan, Misis ve Toprakkale işgal edildi.)

1926- Uşak Şeker Fabrikası açıldı.

1930- Serbest Cumhuriyet Fırkası kendisini feshetti.

1934- Kasım 1934 tarihli Kanun'la ''Kemal'' öz adlı Türkiye

Cumhurbaşkanı'na verilen ''Atatürk'' soyadının veya bunun başına

ve sonuna söz konarak yapılan adların hiçbir kimse tarafından öz

ve soyadı olarak alınamayacağına dair Kanun TBMM'de kabul edildi.

1971- Pakistan, Hindistan yenildi ve ateşkes ilan edildi.

1981- Kızıl Tugaylar terör örgütü İtalya'daki en yüksek rütbeli

NATO askeri olan General James Dozier'i kaçırdı.

1997- İsmail Alptekin başkanlığında Fazilet Partisi kuruldu.

2004- AB, Türkiye ile 3 Ekim 2005'te müzakerelere başlama

kararı aldı.

2004- Irak'ın Musul kenti yakınlarında uğradıkları silahlı

saldırı sonucu beş Türk güvenlik görevlisi şehit oldu.

2009- Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, yönetmen Ali Taygun vefat etti.

2010- Euro bölgesinde ekonomik kriz: IMF, İrlanda için 22,5 milyar

avroluk kredi paketini onayladı.

18 Aralık

1111- İslam düşünürü İmam Gazali öldü.

1482- Gedik Ahmet Paşa, II. Bayezıd tarafından idam ettirildi.

1865- Amerika Birleşik Devletleri köleliği kaldırdı.

1923- Yunan Kralı Konstantin, oğlu II. George lehine tahtından

feragat ettiğini açıklayarak ülkesini terk etti.

1929- Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu.

1955- Türk Milli Futbol Takımı, Portekiz'i 3-1 yendi.

1956- Japonya Birleşmiş Milletlere kabul edildi.

1957- ''Kwai Köprüsü'' (The Bridge on the River Kwai) filminin

ilk gösterimi New York'ta yapıldı.

1969- Yavuz Zırhlısı sökülmek üzere Makina ve Kimya Endüstrisi

Kurumuna satıldı.

1969- İngiltere Parlamentosu cinayet suçlarında ölüm cezasını

kaldırdı.

1970- 41'ler Demokratik Partiyi kurduklarını açıkladı.

Kurucular arasında Ferruh Bozbeyli, Saadettin Bilgiç, Talat Asal,

Neriman Ağaoğlu, Nilüfer Gürsoy, Mutlu ve Yüksel Menderes de yer aldı.

1975- Gölcük Tersanesi'nde ilk Türk denizaltısının yapımına başlandı.

1980- Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) İstanbul

davası başladı. Davanın 1.477 sanığı vardı.

1983- Erdal İnönü SODEP Genel Başkanı oldu.

1988- Toplum bilimci Prof. Dr. Niyazi Berkes 80 yaşında öldü.

1996- Peru'da Tupac Amaru gerillaları başkent Lima'daki Japon

Büyükelçiliğini bastı. Gerillalar 500 kişiyi rehin aldı.

2002- Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Necip Hablemitoğlu,

evinin önünde suikasta kurban gitti.