Bosna Savaşı'nın simgesi yaşam tüneli

Malum her savaşın bir anıtsal yapısı vardır. Genel olarak da savaşta ölenleri anmak, gelecek kuşaklara yaşananları aktarmak için bu tür yapılara ihtiyaç duyulur. 1990'larda Avrupa'nın ortasında Bosna Hersek'te yaşanan savaşın simgelerinden biri de ülkenin başkenti Saraybosna'da bulunan, savaşta yaklaşık 300 bin kişinin hayatta kalmasını sağlayan Yaşam Tüneli. Saraybosna'ya giden birçok turist, Yaşam Tüneli'ni de görmek istiyor. Ama Türkler için durum biraz daha fazlası. Geçtiğimiz hafta Anadolu Ajansı'nın da yer verdiği bir habere göre Saraybosna'ya giden Türkler, Yaşam Tüneli'ni mutlaka ziyaret ediyor. Bosna Hersek ile olan kültürel bağlar, 1990'lardaki savaşta Bosna halkına dünyanın sırt çevirerek binlerce masum sivilin öldürülmesinin hâlâ hazmedilememesi, bu ilginin temel nedenleri arasında...

DÖRT AYDA YAPILDI
Yaşam Tüneli, Saraybosna'nın, Sırp kuvvetler tarafından kuşatılması sonucu, kente yiyecek, ilaç, silah sokmak için dönemin Bosna Hersek Devlet Başkanı Aliya İzzetbegoviç ve arkadaşlarının bulduğu çözümlerden biri. Kuşatmanın tüm vahşetiyle sürdüğü 1993'te yaklaşık dört ayda yapılıyor. 800 metre uzunluğunda, 1 metre genişliğinde ve 1.5 metre yüksekliğindeki tüneli, asker ve siviller ortaklaşa inşa ediyor. Savaş sırasında günde yaklaşık 4 bin kişinin geçtiği Yaşam Tüneli, Saraybosna'nın kuşatmadan tek çıkış yolu oluyor. Savaşın da kaderi tünelin hayata geçirilmesiyle değişmeye başlıyor. Ve yaklaşık 200 bin insanın öldüğü savaşta 300 bin insanın hayatta kalmasına neden oluyor. Bu nedenle de adı Yaşam Tüneli.

ZİYARETÇİLER SİDA NİNE'NİN ELİNİ ÖPÜYOR
Tünele, iki katlı bir evin altından giriliyor. Ev, Kolar ailesine ait. Kolar ailesi, tünel fikri ortaya çıktığında evlerini hibe etmiş. Savaş sırasında da yorgun halde tünelden geçen askerlere su ve yemek veren, onlarla sohbet eden Sida Kolar, nam-ı diğer Sida Nine, Yaşam Tüneli'nin yüzü. Ziyaretçiler ve özellikle Türkler, yıllar sonra Sida Nine'nin elini öperek ona saygılarını sunuyorlar. Dışarıdan, sade, iki katlı bir ev olarak görünen evdeki kurşun deliklerinin yoğunluğu dikkat çekici. İçeri girer girmez önce tünelin nasıl yapıldığı ve Saraybosna kuşatmasının nasıl yaşandığıyla ilgili 30 dakikalık bir belgesel izlemeniz rica ediliyor. İnsanı 1990'lara götüren bu belgesel, Saraybosna'daki canpazarının nasıl yaşadığını da gösteriyor. Çünkü Sırp askerleri, Saraybosna'yı çevreleyen dağlardan, kuşatma boyunca top ve füzelerle kenti sürekli vurmuşlar. Yaşam Tüneli, savaş sonrasında askeri bölge olmaktan çıkıyor. Kolar ailesi de savaşın seyrini değiştiren bu tüneli kaderine bırakmaya razı gelmiyor ve tünelde kullanılan malzelemeri saklıyor. Toprak taşınmasında kullanılan el arabaları, insanların yiyecek taşıdığı çuval ve sırt çantaları askeri malzemeler gibi... Tünel müze olunca da bu malzemeler sergilenmeye başlanıyor. Müze olduktan sonra tünelin 20 metrelik kısmı geriye kalıyor. Diğer bölüm ya kapatılmış ya da yıkılmış...

HOLLYWOOD'UN TÜNEL İLGİSİ
Yaşam Tüneli Müzesi'nde savaşta ölenlerin adlarının yazıldığı listeler ile savaş sırasında yaşananları anlatan fotoğrafların yer aldığı bölümden sonra askeri malzemelerin sergilendiği odada dikkat çekici bir fotoğraf panosu var. Panoda Kevin Spacey, Michael Moore ve Morgan Freeman gibi pek çok ünlü oyuncu, yazar, düşünür ve devlet başkanlarının burayı ziyaret ettiklerinde çektirdikleri fotoğraflar yer alıyor.

SAVAŞIN BİLANÇOSU
1992'de başlayan savaşta Bosna-Hersek'te 200 bin insan öldü. Saraybosna'ya yapılan saldırılar sonucu 11 bin Saraybosnalı yaşamını yitirdi. Bunlardan 1600'ü çocuktu. Savaş 1995'te Dayton Barış Antlaşması ile bitti. Bosna-Hersek'te hâlâ savaşın yaraları sarılmaya çalışılıyor. Saraybosna'da birçok binadaki kurşun izleri hâlâ duruyor. Bosna-Hersek'te ya gençleri ya da yaşlıları görüyorsunuz. Orta kuşağın büyük bölümü savaşta yaşamını yitirmiş.

KAFEDE TÜRK ÇAYI MÖNÜYE EKLENMİŞ
Yaşam Tüneli Müzesi'nde bir de defter var. Ziyaretçiler, duygu ve düşüncelerini yazıyor. Türklerin pek çok yazısı var. Yine Türklerin burayı sık ziyaret ettiğinin bir başka göstergesi ise müzenin yanındaki kafenin penceresine asılan afişte yer alan yazı: Türk çayı var. Saraybosna'da, poşet çay yaygın ve demleme çaya 'Türk çayı' deniliyor.